Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: - Inuiannut kalaallinut piumasaqaateqassaagut

Inatsisartut ukiakkut ataatsimiinneranni ammaanersiorluni oqallinnermi Siumup politikkikkut oqaaseqartartuata Vivian Motzfeldtip piumasaraa, Naalakkersuisut siulittaasuata Múte B. Egedep inuiaat kalaallit kikkuunersut ersarissumik paatsoorneqarsinnaanngitsumillu nassuiassagaa.

Taamatut piumasaqarpoq Naalakkersuisunut ilaasortap Pele Brobergip, Naleqqameersup, septembarip 19-iani Berlingske Tidendemi apersorneqarnermini tamanna pillugu oqaaseqaatai pissutigalugit Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu oqallinnerujussuaqalermat, oqaaseqaataalu ulloq taanna Naalakkersuisut siulittaasuata Múte B. Egedep, Inuit Ataqatigiit, tunuartippai.

Ammaanersiorluni oqallinnerup naalernerani Múte B. Egede Vivian Motzfeldtimut akissuteqarluni oqarpoq, inuit tamarmik nunami maani najugallit assigiissunik pisinnaatitaaffeqartut.

– Akissutaali tassaaginnarpoq inuit tusarusutaat, Kalaallit Nunaata namminiilivissimasup innuttaminut piumasaqaatigisariaqagaanik imaqanngitsoq, Vivian Motzfeldt Sermitsiamut oqarpoq.

– Naalakkersuisut ataatsimoortumik ingerlatsisussaapput, ilaasortallu ilaata inuiaat kalaallit kikkuunerannik nassuiaat, ilaqutariinnermik gen-inillu tunngavilik, saqqummiuppaa, nassuiaallu taanna siulittaasup ingerlaannavik tunuartippaa. Tamanna innuttaasuni nalornilersitsivoq. Siumut isumaqarpoq naalagaaffiup ineriartortinnissaanut (tuluttut: nation building) piffissanngortoq, tamannalu naalagaaniarnermik aallartinneqassanngilaq, apeqqummulli ajornakusoortumut piviusorpalaartumik isiginnilluni aallartinneqassalluni.

Taamaattumik Vivian Motzfeldt § 37 naapertorlugu arlalinnik apeqquteqarpoq, piumasaralugu inuiaat kalaallit kikkuunersut Naalakkersuisut ersarissumik nassuiaateqarfigissagaat:

– Naalakkersuisoqatigiit ataqatigiissinniarlugit Naalakkersuisut siulittaasuat mianersorpoq, inuiaalli kalaallit kikkuunersut nassuiassagaanni ersarissumik isummertariaqarpoq ersarissumillu akissuteqartariaqarluni; minnerunngitsumik piffissami, inatsisinik tunngaviusussanik suliaqarnermut aalajangiisuusumut, killiffiani.

Ilisimasassaq pisariaqartoq

Inuiannik kalaallinik isiginninneq namminersornerulluni oqartussaanermiit namminersorluni oqartussaalernerup tungaanut aalajangiisuusumik ineriartorsimavoq. Namminersornerulernermut inatsimmi § 1-imi allassimavoq Kalaallit Nunaanni inuiaat qallunaat naalagaaffiata iluani inuiaqatigiiusut immikkut ittut.

Namminersornermut inatsisip siulequtaani nassuerutigineqarpoq inuiaat kalaallit, inuiaat pisinnaatitaaffii naapertorlugit inuiaasut, nammineq aalajangiinissaminnut pisinnaatitaaffillit.

Qallunaat-kalaallit namminersornermut isumalioqatigiissitaata, 2004-miit 2008-mut atuuttup, politikerinik qallunaanik kalaallinillu amerlaqatigiissunik ilaasortallip, inuiaat kalaallit kikkuunersut nassuiassallugu suliassarisimanngilaa. Suliassaq tamanna Kalaallit Nunaannut namminersorlutillu oqartussanut isumagisassanngortinneqarpoq, namminiilivinnissamillu oqallinnermut atatillugu takuarput apeqqutit akissutillu saqqummiunneqaqqittut.

Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaanik aalajangerneq inuiaat kalaallit aalajangernerannik tunngaveqassaaq, Namminersornermut inatsimmi § 21

– Inuiaat kalaallit qanoq nassuiarneqassanersoq sooq kissaatigaajuk?

– Ilisimasassaq tamanna ima aalajangiisuutigaaq, naalakkersuisoqatigiit iluminni isumaqatigiinnginnerat pissutigalugu oqallinneq tukattumik ingerlanneqartariaqarani. Namminersornermut inatsimmi immikkoortuni aalajangiisuusuni marlunni oqaaseq inuiaat kalaallit atorneqarpoq, namminiilivinnissamulli ingerlaqqinnavianngilagut nammineq ilisimanngikkutsigu inuiaat kalaallit kikkuunersut, Vivian Motzfeldt oqarpoq.

– Inuit amerlavallaanngilagut, soorunamilu imminut illersornissatsinnut pisinnaatitaaffeqarpugut, nammineq nunagisatsinni ikinnerussuteqalissanngikkutta. Pisinnaatitaaffik tamanna inuiaat naalagaaffiillu allat atulereersimavaat, pisinnaatitaaffiullu tamassuma piumasarineqarnissaa Kalaallit Nuunaannut suli pingaaruteqarnerulerpoq, inuiaqatigiit taama ikitsiginerput pissutigalugu.

Vivian Motzfeldtilli nalunngilluinnarpaa inuiaat kalaallit oqallisigineqarneranni misigissutsit sakkortuut saqqummertartut.

– Oqallinneq sukkasoorujussuarmik sangutinneqarpoq, Kalaallit Nunaanngooq imminut mattukkusuttoq. Tamanna kukkunerulluinnarpoq, tassami nunarsuarmiooqataarusunnerput pissutigerpiarlugu inuiaat kalaallit kikkuunersut ersarissumik nassuiarneqarnissaa atorfissaqartipparput. Inuit sivisoorujussuarmik maaniissimasut pisinnaatitaaffiit pigilersimasatik ilisimassavaat, inuillu Kalaallit Nunaannut nuuttut ilisimassavaat inuiannut kalaallinut ilaassagunik sunik piumaffigineqarnerlutik.

– Kissaatiginartikkaluarpara qallunaat-kalaallit namminersornermut ataatsimiititaliarsuata oqaaseq inuiaat kalaallit atuinnarnagu ersarinnerusumik nassuiarsimassagaluaraat, taavali ullumikkut oqallinnermi namminersornermut inatsit aallaavigisariaqarparput, tassuunakkut ersarissumik inuiaat kalaallit nunamut maanga immikkut pisinnaatitaaffilerneqarmata. Oqallinnerulli kingusinnerusukkut ingerlanneqalernera iluaqutissartaqarpoq, tassa inuiaat kalaallit kikkuunerannik paasinninneq 2009-mi namminersornerup eqqunneqarneraniilli allanngorsimammat, taamaalilluni ullumikkut oqaatsip qanoq paasineqarnissaanik oqallinneq ilisimasaqarnerusumik, neriunartumillu angusaqarfiunerusumik, ingerlassinnaalerlutigu, Vivian Motzfeldt oqarpoq.

Oqallinneq pisariaqartoq

Ukiorpassuarni misilittakkat takutissimavaat oqallinneq tamanna ajornakusoortuusoq, pinngitsoorneqarsinnaananili.

– Nammineerluta tamatuma oqaluuserinissa qunugigutsigu, allat sinnerluta oqaluuserissavaat. Nammineerluta inuiaat kalaallit kikkuunersut nassuianngikkutsigu, allat sinnerluta taamaasiussapput. Aap, tamanna ajornakusoorpoq, immitsinnulli minnerpaamik piumaffigisariaqarpugut ammasumik isummiutiinnakkanillu tunngaveqanngitsumik oqallisissasugut, inuiaat kalaallit kikkuunerannik ataatsimoorluni paasinninnermik pilersitsisumik, Vivian Motzfeldt oqarpoq.

– Isumaqartuaannassanngilagut allanit isiginerlunneqarluta, taarsiullugu immitsinnut pakkutaarsinnaassaagut. Assigiinngissuseqarnerput nukittussusertut isigissavarput, aammattaarli immitsinnut piumaffigisinnaassaagut. Avataaneersunik akulerutsitsilluarnissamut pisariaqarpoq nunaqavissut matutik ammassagaat, takornartallu matukkut tassuuna iserusussasut. Akulerutsitsiniarnermi tamatumani Island Savalimmiullu isumassarsiorfigisinnaagunarpavut.

– Suliassami tamatumani Siumut qanoq inissisimava?

– Politikkikkut siulittaasup tulliatut neriorsorsinnaavakkit oqallinnermi tamatumani Siumup immikkoortitsineq pinnagu, akulerutsitsinissarli aallaavigerusukkaa, oqallinnerlu inerneqassanngilaq taamaallaat kalaallisut oqalussinnaasut kalaallisullu isikkullit kisimik kalaaliusutut taaneqarsinnaassasut. Assersuutigalugu inoqarpoq qallunaanik angajoqqaalinnik, Kalaallit Nunaanni inunngorlutillu peroriartorsimasunik, tamakkualu soorunami inuiannut kalaallinut ilaapput. Allarpassuaqarporlu Kalaallit Nunaannik nunagisamittut isiginnittunik, taamaattumillu inuiannut kalaallinut ilaasunik.

Vivian Motzfeldt isumaqarpoq sammisamik mianernartumik oqallinneq unneqqarissumik ingerlanneqassasoq, aallaavigalugu nammineq Kujataani savaateqarfimmi peroriartorsimanini.

– Allanik isiginerlunnissamik perorsarneqarsimanngilanga, perorsarneqarsimavungali inuit allat ilikkarnissaannik, allamiullu oqaasiinik ilinniarnissamut.

Danmark piumasaqarpoq

Nunarsuarmi ataasinnguamilluunniit nunaqanngilaq isumamineersumik passimik tigusiffiusinnaasumik.

Inatsisit Tunngaviusussat pillugit Isumalioqatigiissitap, 2022-p naanerani isumaliutissiissumminik tunniussisussap, Kalaallit Nunaanni innuttaassuseqarnissamik apeqqut aamma sammivaa.

Ukiut 20-t matuma siornatigut Savalimmiuni sunniuteqarluartut Danmarkimit avissaarniarput, isumaqatigiinniarnerilli kinguneqanngitsoorput; siullerpaamik pissutigalugu ataatsimut tapiissutit aaqqiagiinngissutigineqarmata, aammattaarli savalimmiormiorpassuit, taamanikkut Danmarkimi najugallit, sumi innuttaassuseqarnissaasa aaqqiagiinngissutigineqarnera pissutigalugu. 2015-imi Danmarkip nunani marlunni innuttaassuseqarsinnaaneq eqquppaa.

Vivian Motzfeldtip § 37 naapertorlugu apeqquteqarnermini aamma apeqqutigaa 2021-miit 2025-mut maanna atuuttumi Naalakkersuisut Kalaallit Nunaanni innuttaassuseqarnissamut piumasaqaatinik saqqummiussissanersut.

– Danmari isumassarsiorfigillaqqeqaarput, soormi matumani aamma taamaaliorutta, Vivian Motzfeldt peqqusaarerpasilaarluni aperivoq.

Danmark qallunaatut passeqalernissamut qallunaatullu innuttaassuseqalernissamut arlalinnik piumasaqaateqarpoq naammassineqartussanik, nunamilu allamiu Folketingip inatsisaa avaqqullugu qallunaatut innuttaasutut pisinnaatitaaffeqalersinnaanngilaq.

Qinnuteqartoq Danmarkimut, qallunaat inatsisaannut inuiaqatigiinnullu qallunaanut ilumoortuunissaminik atsiussaaq. Qinnuteqartoq pinerlunnerni aalajangersimasuni pineqaatissinneqarsimassanngilaq. Qinnuteqartoq pisortanut akiligassaqassanngilaq, qinnuteqartorlu inuiaqatigiinnik artukkiissanngilaq, imminulli pilersorsinnaassalluni. Qinnuteqartoq qallunaat oqaasiinik misilitsinnermi 3-mi angusisimassaaq, qinnuteqartullu qallunaatut innuttaassuseqarnissamut misilitsinnermi inuiaqatigiinni pissutsinut, kulturimut oqaluttuarisaanermullu apeqqutinit 40-nit 32-t eqqortumik akisinnaassavai. Naggataatigullu qallunaatut innuttaasunngortoq kommunimi inatsisinik tunngaviusunik persuarsiornermi peqataassaq, tassuunakkut borgmesterimit assamminneqarluni qallunaatut innuttaassuseqalernera uppernarsarneqartarluni.

Qallunaat ilumoortuunissamik, minnerunngitsumillu oqaatsinik atuisinnaanissamik piumasaqaataat, Kalaallit Nunaannut toqqaannartumik nuunneqarpata qularnanngitsumik ilaasa tamanna nipituuliuutigissavaat.

– Imaaliallaannarli qallunaatut innuttaassuseqalertoqarsinnaanngilaq, taamaattumillu Kalaallit Nunaata namminiilivissimasup kalaallisut innuttaassuseqarnissamut piumasaqaateqarnissaa aamma pissusissamisuussaaq, Vivian Motzfeldt oqarpoq.

(Aviisip naqiterneqalernerani Naalakkersuisut suli akissuteqarsimanngillat, aaqq.)