aatsitassat

Sermitsiaq uranitaqarpoq

Nuup eqqaani qinngornernik navianartunik qinngorneq nalinginnaasoq tunuliaqutaasunit pisoq nunatsinni sumiiffippassuarnut allanut sanilliullugu qaffasinneruvoq

Sermitsiaq innermik anitsisartumit pisunik qaarsortaqarpoq uranitalinnik. Qinngornerli tunuliaqutaasoq ima appasitsigaaq qaqqakkut ataasiarluni arlalippassuariarluniluunniit majuarneq peqqissutsinnut ajoqutaasinnaanani. Assimi Sermitsiap aaqqissuisoqarfianeersut Sermitsiami suleqatigiittut asiarsimaarput

Nuup eqqaani aasaanerani nuniagiarlutit aalisariarlutilluunniit angalaguit atomit patajasut aminnut aporassapput. Atomit patajasut tassaapput ulluinnarni radiop qinngorneranik taasartakkavut, atomip allanngorarnerani partikelit katagartut qinngornernik aallakaatitsisarmata.

Nuup eqqaani radiop qinngorneranik qinngorneq tunuliaqutaasoq nunatsini sumiiffippassuarnut allanut sanilliullugu qaffasinneruvoq.

Tamanna nunarput tamakkerlugu uraneqassutsimik qulaajaanermit De Nationale Geologiske Undersøgelser For Danmark og Grønlandimit suliarineqarsimasumit takutinneqarpoq. Kisianni eqqissiinnarit. Pinngortitami qinngornerup qaffasinnerusup peqqissutsit ernumagiinnarlugu Nuup Kangerluanut sapaatip-akunnerata naanerani angalaarnissamik pisariaqartinneqarluartumik taamaatitsissutigisariaqanngilat.

Tassami radiop qinngorneranik sunnersimaneqartuarpugut – nunarsuarmi sumiikkaluaruttaluunniit. Qinngorneq ilaatigut avataarsuanit, sananeqaatinik qinngornilinnik nunameersunit, immameersunit, radonimit illup iluanut aniasimasumit kiisalu napparsimmavinni kigutilerisarfinnilu qinnguartaatit atorlugit misissuinerni isotopinit qinngornilinnit pisuusarpoq.

Qinngornerit timivut sunnersinnaavai. Tassami neutronit protonillu atominit patajasunit pisut uinik uumassusilik aqqusaarsinnaavaat cellellu peqqissut iigaat putusinnaallugit, taakkalu taamaalillutik kingornuttakkatigut ajoquteqalernissamut kræfteqalernissamullu mianernartunngortarlutik. Qinngorfigineqarneq annertunerutillugu aarlerinartorsiorneq annertusiartortarpoq.

Tunuliaqutaasumilli qinngornermit aarlerinartoq qujanartumik ima appasitsigaaq annikitsuinnaalluni – tassalu aamma avaqquminaalluni, inuunerup sinnerani aqerlumik attariilianik atisaqarnianngikkaanni. Tunuliaqutaasumilli qinngorneq pinngortitameersoq malunnaatilimmik nikerarsinnaavoq – pingaartumik maani nunatsinni.

Ujaqqat uranitallit
Qinngorneq sumiiffinni nunap iluata ujaqqanik innermik anitsisartuneersunik kiviorarnernilluunniit imaqarfigisaanni nalinginnaasumik annikinnerpaasarpoq. Sumiiffinni granittimik qaarsoqarfiusuni annertunerpaasarpoq. Nunap ilua ujaqqanik uranitalinnik aamma imaqarpat, qinngornerit annertunerulersinnaapput. Nuup eqqaanilu pissutsit taamaapput.

Sumiiffinni arlalinni qaarsut ujaqqanik uranitalinnik allanitinik, uraninitinik aamma euxenitinik imalinnik nunngarutitaqarput. Tamakkua amerlanertigut ujaqqanik innermik anitsisartut aniatitaannit pisunik pegmatitinik taaneqartartunik poorneqarsimasarput. Nuup eqqaani pegmatitit nalinginnaasumik 210 meterinik silissuseqartarput meterinillu hundrederpassuarnik takissuseqartarlutik. Pegmatitit amerlanertigut tonsimut ataatsimut 10-70 gramminik uranitaqartarput. Taamaattorli qaarsuni uraninititalinni immikkut uranitalinni tonsimut ataatsimut 6000 grammit angullugit uuttorneqarsimasarput.

Tamatumunnga asanilliullugu aatsitassaq uranimik akuiagassamik imalik Canadameersoq uranitalerujussuaq tonsimut ataatsimut 200.000 gramminik uranitaqarpoq. Kuannersuarni aatsitassaq uranimik akuiagassamik akulik tonsimut ataatsimut 360 grammit missaannik uranitaqarpoq. Uranimullu akuersaanngilluinnarnissamik politikkiusimasoq qinngornernik tunuliaqutaasunik nalinginnaasunik tunngaveqartoq tonsimut ataatsimut 60 gramminik uranitaqartussaavoq.

Qinngornerit nikerartut
Pegmatitit qinngornillit nunarsuup qalipaani ikiariissiternerit quppaqarfigisaanni Ivinnguit nalaannittutut taaneqartartumi nassaassaapput. Taanna Nuup Kangerluata qaarsuisa ukiunik 3,8 milliardinik pisoqaassusillit akornanni pilersimavoq, nunarsuami nunavissuit assigiinngitsut ukiut 2,9 milliardit matuma siorna ataatsimuulermata. Aporaaffiusinnaasoq taamaalilluni tassaalerpoq Ivinnguit nalaanni aporaaffik, Nuup kujataaniit Ukkusissaq Quassussuarlu, Sermitsiaq, Qoornup Qeqertarsua Ivinnguit naalaatigut, Qeqertarsuaq timmullu Isukasia avannaqqullugu sermersuup tungaanut titarnertut ingerlasoq.

Aporaaffik sumiiffimmik malunnarluartumik nunarsuup qalipaani itisoorsuarmut sorlaqartumik pilersitsivoq. Pegmatitinut qinngornilinnut atatillugu GEUS-imi ujarassiuut tikkuarpaat, tamakkua tassa assersuutigalugu Qeqertarsuarmi Sermitsiamilu nassaassaasut. Ujarassiooq Qeqertarsuarmi qaarsortami uraninitimi tonsimut ataatsimut 8000 gramminik uraneqarneranik siorna oqaluttuarpoq.

Aatsitassarsiorfimmilli uranimik qalluiffiusussamik pilersitsinissaq imminut akilersinnaassanersoq oqaluttuaavoq allarluinnaq. Ujaqqami pingaartumik uranitaqassuseq, ujaqqallu taama ittumik qanoq annertutigisumik nassaassaanera ilaatigut apeqqutaavoq. Nuup eqqaa sumiiffinnut allanut sanilliullugu misissorluarneqarsimavoq, tunuliaqutaasumillu qinngornerit qaffasikkaluartut uraneqarfiit annikitsuinnaapput. GEUS-ip tamanna tunngavigalugu uraneqassutsimik periarfissat akunnattut nalunaarsimavai.

Paasisat: Uran
Uran pinngoqqaataavoq pinngortitami, nunami, qaarsuni imermilu annikitsuarakkuutaarluni nassaassaasoq. Saffiugassaavoq qasertoq sakkukitsumik qinngornilik; Oqimaatsuuvoq liiterimut ataatsimut 19 kiilunik oqimaassuseqarluni. Kemimi ataqatigiiaat uranitallit, pingaartumik uranylforbindelsenik taaneqartartut arrortartuupput toqunartuullutillu.

Uranip atomia ima ninniortigaaq, patajaatsumik inissisimalersinnaajumalluni ilamiminermik ilanngartuisarluni. Protonit marluk neutronillu marluk ataatsimoortillugit igeriunneqartarput taakkualu ima sukkatigisarlugit sekundit marluk ingerlanerini nunarsuarmik kaajallaasinnaasutut sukkassuseqartarlutik. Tamanna radiop qinngornerisa pisariinnersaraat. Annertoorujussuarmik sunnerneqarsimatilluni toqunartuuvoq. Taamatorujussuaq aalaneqaraluartoq uranip qeqqa patajaatsuuvoq.

Taamaattumik tunngaviatigut uraniminermik inuuneq ernummatiginagu tigusisoqarsinnaavoq – tassa taassuma pujoralaanik najuussinaveersaaraanni. Uranip protoniminik ilanngartuiner ilutigalugu ilusaa allanngoriartortarpoq. Siullermik radiumimut, taava radonimut, poloniumimut naggataatigullu aqerlumut. Pisoq tamanna ukiunik 4,5 milliardinik sivisusseqartarpoq.

Najoqqutaq: GEUS aamma ”War,energy and the rock that shaped the world”, Tom Zoellnerimit

Paasissutissat:

  • Imaq: tonsimut uran 0,003 gram
  • Iffiukkat aalisakkallu: tonsimut uran 0,0035 gram
  • Nunarsuup qalipaa qalleq agguaqatigiissillugu: tonsimut uran 2,8 gram
  • Sillisissaq/Ivisaaq: tonsimut uran 2 gram
  • Granitti: tonsimut uran 4-5 gram
  • Akuersaanngilluinnarnermik politikki annerpaamik: tonsimut uran 60 gram
  • Sermitsiami Qeqertarsuarmilu ujaqqat pegmatitit: tonsimut uran 10-70 gram
  • Aatsitassaq uranitalik akuiagassaq uranimik akiukitsuararsuaq (Namibia): tonsimut uran 100 gram
  • Aatsitassaq uranitalik akuiagassaq Kuannersuarneersoq (missiliorlugu nalinga): tonsimut uran 360 gram
  • Aatsitassaq uranitalik akuiagassaq uranimik akukitsoq: tonsimut uran 1000 gram
  • Ujaqqat qaarsumeersut ataasiakkaat uraninitemi akullit Ivinnguit: tonsimut uran 6000 gram angullugu
  • Aatsitassaq uranitalik akuiagassaq uranimik akulerujussuaq: tonsimut uran 20 000 gram
  • Aatsitassaq uranitalik akuiagassaq uranimik akulerujussuaq (Canada): tonsimut uran 200 000 gram
  • Najoqqutaq: GEUS
Powered by Labrador CMS