Nalunaarusiaq nutaaq: Peqqissutsitsinni naligiinnginneq qaffakkiartorpoq
Innuttaasut inuuniarnermikkut appasissumik inissisimasut ulluinnarni pujortartarput aamma inunnit aningaasaqarnikkut ilinniarnikkullu pitsaanerusumik inissisimasunit eqqarsartaatsimikkut peqqissutsimikkut ajornerusumik inissisimasarlutik, Inuiaat kalaallit peqqissusaannik misissuivianit nalunaarusiami nutaami tamanna takutinneqarpoq. Assigiinngissuseqarnerlu aamma illoqarfimmit nunaqarfimmut eqquisarpoq.
Innuttaasut sumi najugaqarnerat aamma inuuniarnermikkut sumi inissisimanerat apeqqutaallutik peqqissusaat assigiinngitsorujussuuvoq. Ukiorpassuillu ingerlaneranni assigiinngissuseq annertusiartorpoq.
Kalaallit Nunaanni inuiaat peqqissusaat pillugu misissuivimmit nalunaarusiap nutaap tamanna takutippaa. Nalunaarusiaq Kalaallit Nunaanni 1993-mit 2018-imut innuttaasunik misissuinernit paasissutissanik tunngaveqarpoq.
Professor Peter Bjerregaard nalunaarusiortut ilagaat, assigiinngissuserlu ima annertusitigimmat ilungersunartumik unammilligassanngorsimasoq, tusagassiuutinut nalunaarummi oqaatigaa:
- Naligiinnginneq sakkortusigaa
- Peqqissutsikkut inuuniarnikkut naligiinnginneq amerlasuutigut piffissap ingerlanerani annertusiartorsimasoq, misissuinitta takutippaa, ullumikkullu inuit inuuniarnermi aningaasaqarnikkut appasissumik aamma qaffasissumik inissisimasut akornanni assigiinnginneq annertungaarmat, inuiaat peqqissusaannut ilungersunartumik unammilligassanngorsimavoq.
- Inuiaqatigiinni assigiinnginnermik tamanna sakkortusititsivoq, Peter Bjerregaard oqarpoq, taanna Kalaallit Nunaanni peqqissuseq pillugu ukiut 30-t sinnerlugit ilisimatusarsimavoq.
Inuiaqatigiinni inuuniarnikkut assigiinngissutsit peqqissutsikkut pissutsini takuneqarsinnaatillugit, peqqissutsimi inuuniarnikkut naligiinnginneq pilersartoq, ilisimatusartut nassuiarpaat.
Amerlasuut imminut toqunnissamik eqqarsartarput, ilungersuasarput aamma nanertisimasarput
Nalunaarusiaq naapertorlugu naligiinnginneq ilaatigut inuit aningaasaqarnikkut appasissumik inissisimasut akornanni eqqarsartaatsikkut peqqinnginnerisigut saqqummertarpoq. Tassani imminut toqunnissamik eqqarsarneq, ilungersuaneq aamma nanertisimaneq atugaanerusarpoq, amerlanerujussuillu ulluinnarni pujortartarlutik.
- Inuit inuuniarnikkut appasissumik inissisimasut akornanni 80 procentit ulluinnarni pujortartarput, inuillu inuuniarnermikkut qaffasinnerpaamik inissisimasut 33 procentii ulluinnarni pujortartut. Taamaattumik assigiinnginneq annertooq pineqarpoq, Peter Bjerregaard oqarpoq.
Inuuniarnermikkut appasissumik inissisimasut pujortartarnermik ajornartorsiuteqarneranni, innuttaasut illuaniittut allarluinnarmik unammilligassaqarput: Amerlasuut pualavallaarput.
- Europami aamma Amerikami Avannarlermi takusakkatta akerlianik, Kalaallit Nunaanni pisuujunerit oqimaappallaarput. Assersuutigalugu atugarissaarnerusut 38 procentii oqimaappallaarujussuarput, atugarliornernilu 7 procentii taamaallutik, Peter Bjerregaard oqaluttuarpoq.
Namminersorlutik Oqartussat, kommunit aamma peqqinnissaqarfik peqqissutsikkut naligiinnginneq isiginiassagaat aamma naligiinnginneq iluarsiniarlugu anguniagaqartunik periusissiornissaat, ilisimatusartut nalunaarusiami neriuuteqarlutik allapput.