Free-association pillugu oqallinneq: Nunarput Puerto Ricomit isumassarsiorsinnaava?
Dansk Institut for Internationale Studierip (DIIS) Puerto Ricop USA-mut attuumassuteqarnera misissorpaa. Piffissami sivisuumi Amerikamiut qeqertami naalagaaffiginnereersullu, free-associationimik (pituttorsimanngitsumik naalagaaffimmut suleqateqarneq), USA-mut attuumassuteqarnermi politikikkut aaqqiissutigineqarsinnaavoq. Tamanna immaqa Nuummi Københavnimilu politikerinut isumassarsiorfiusinnaavoq.
USA-p Kalaallit Nunaata Danmarkimi pisiarinissaa 2019-imi Donald Trumpip siunnersuutigimmagu nunarsuarmi uissuummissutigineqarpoq. Kingusinnerusukkullu præsidentiusimasup Puerto Ricop Kalaallit Nunaannut paarlaannissaa siunnersuutigisimagaa aamma saqqummiunneqarpoq.
Siunnersuut piviusunngortinneqanngilaq, kisianni immaqa danskit kalaallillu politikerit ukiuni makkunani Puerto Ricop USA-mut attaveqarneranut tunngatillugu politikkikkut suliamut isumassarsiorsinnaapput.
DIIS allakkiami nutaami Puerto Ricop aamma taassuma USA-mut attuumassuteqarnera misissorpaa. Allakkiaq pituttorsimanngitsumik naalagaaffimmut suleqateqarnermut tunngasut arlallit ilagaat, politikerit arlallit maanna Naalagaaffeqatigiinnermut taartissaasinnaasutut taanna isigaat.
Ataatsimiititaliamit aqunneqartut
Puerto Ricomut tunngatillugu USA-p qeqertaq 1898-mili naalagaaffigaa. USA-mi naalagaaffiunngilaq, kisianni nunap immikkoortua namminersortuuvoq. 1952-imi nunap guvernørimik nammineq qinersisinnaalernerata kingorna tunngaviusumik inatsisaa akuerineqarpoq. Tassunga atatillugu nuna Naalagaaffiit Peqatigiit nunasiaataasunut allattorsimaffiannit peerneqarpoq.
Puerto Ricolli suli nunasiaataaneranik takussutissaqarpoq. Qeqertani innuttaasut Amerikamiusut innuttaassuseqarput, kisianni præsidentimik qinersinermi qinersisinnaatitaanngillat, Puerto Ricolu taamaallaat Washingtonimi Amerikami naalagaaffeqatigiit inatsisartuinut aallartitamik taasisinnaanngitsumik sinniisuutitaqarput.
2015-16-imi qeqertaq aningaasaqarnikkut annertuumik ajornartorsiulerpoq, tassanilu Amerikami naalagaaffeqatigiit inatsisartuinit ataatsimiititaliamik pilersitsisoqarpoq, taakku maanna Puerto Ricomi qitiusumik aningaasaqarnikkut pissutsit aquppaat. Ataatsimiititaliaq qeqertami innuttaasut 3,2 mio.-t sunniuteqarfiginngisaat.
Naalagaaffeqatigiinnut ilanngussinnaanngitsoq
Innuttaasunik taasititsinerni arlalinni Puerto Ricop USA-mi naalagaaffeqataalernissamik kissaateqarnera akuerineqartarpoq, kisianni Amerikami naalagaaffeqatigiit inatsisartuini tamanna amerlanerussuteqarfigineqanngilaq. Taamaammat pituttorsimanngitsumik naalagaaffimmik suleqateqarneq aaqqiissutaasinnaasutut oqaatigineqartarpoq.
DIIS-imit allakkiami 2022-mi amerikami inatsisartuni inatsisissatut siunnersuut qanoq saqqummiunneqarnersoq nassuiarneqarpoq, tassani pituttorsimanngitsumik naalagaaffimmik suleqateqarneq Puerto Ricomut periarfissaavoq. Aaqqiissutip qeqertaq nunani tamalaani tamakkiisumik nammineq aalajangiinissamut piginnaalersissavaat, USA-llu qeqertamut pissaaneqarnera atorunnaassaaq.
Siunnersuummi illuatungeriit tamarmik immikkut suleqatigiinnermit tunuarsinnaasut siunnersuutigineqarpoq, Puerto Ricomilu pituttorsimanngitsumik naalagaaffimmik suleqateqarnermut akerliusut akornanni, USA-p aaqqiissummut ilaajunnaariasaarnissaa ernummatigineqarpoq, qeqertamullu aningaasanik annertuumik tapiissuteqarnerminik unitsitsinissaa.
Nunarsuarmi naalakkersuinermik ingerlatsinerup isumaqatiginninniarnerit sunnersinnaagai
1. januaarimi inatsisartunik nutaanik pilersitsisoqarnerani, Puerto Ricop inissisimaneranut inatsisissamik suliarinninneq unitsinneqarpoq, taamaalillunilu qeqertap USA-mut attuumassuteqarnerani aalajangersimasunik allannguisoqarallartussaajunnaarpoq.
DIIS-imili allakkiami USA nunarsuarmi tamarmi naalakkersuinermik ingerlatsinermut atatillugu Kinamut aamma Korea Avannarlermut unammilligassanik isumagisassaqalersimasoq, ilisimatusartut innersuussipput, tassanilu ilaatigut USA-p Marshalløernemut isumaqatigiissummik isumaqatigiissuteqaqqinneranik kinguneqarpoq.
Eqqarsaatigisassat nutaat aamma Puerto Ricop pituttorsimanngitsumik naalagaaffittut suleqatigineqarneranut isumaqatiginninniarnerit sunniuteqarfigissavaat, DIIS taama naliliivoq.