Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Tanbreez –Kalaallit Nunaanni aatsitassarsiorfiit avatangiisinut qajassuarnersarigunagaat
Suliniut una piviusunngortinneqarsinnaanngippat, aatsitassarsiornermik suliniutit allat amerlanerit aamma piviusunngortinneqarsinnaassanngillat, ujarassiooq Ole Christiansen naliliivoq
Tanbreezimik suliniut 2013/14-ip nikinnera tikillugu isumalluarnartumik ingerlavoq. Naalakkersuisullu ingerlatseqatigiiffimmut qalluinissamik akuersissummik tunniussinissamut piareeqqapput. Piffissaq tusarniaaviusoq 2. december 2013-imut killilerneqarpoq. Tusarniaanermi oqaatigineqartut tamarmik immikkoortiterlugit ilisimasanik allattuiffimmut ivertissuunneqarput. IBA-mik isuaqatigiissuteqarnissaq aatsitassarsiornermillu oqartussaasut aalajangernissaat kisimik piffissami sivitsortumi kinguaattoorput. Pappiaqqat tamarmik VVM-imik VSB-millu nalunaarusiat www.nanoq.gl tamanut takusassiarineqarput.
Tamatta aarlerissuteqarlutalu aatsitassarsiornermut suliniut pillugu apeqquterpassuarnik qaqilerisarnerput pissusissamisoortuuvoq. Nutaat suulluunniit aarlerigisarpavut. 1950-ikkut ingerlaleriivinnerat tikillugu aalisarneq aamma ammut isigineqarpoq. Aatsitassarsiornermillu ingerlatsiviit suli iluamik ilisimasaqarfiginngisarput aamma taamatut isigaarput. Aatsitassarsiorfiit sanilitsialaasinnaapput. Oqaloqatigiittuarneq pissutsit naapertuuttumik inuillu qulaassuarnagit ineriartornissaannik isumannaarinissami pingaarnersaapput.
Aaqqissuisuuneq innersuussivoq:
Allaaserisaq una aviisimit AG-mit tigusaavoq, aaqqissuisuunermit Christian Schulttz Lorentzenmit toqqarneqarluni.
Taamaalillutit nittartakkami atuartartutut aviisimi allaaserisamik, nalinginnaasumik aningaasanik akeqartartumik atuarsinnaallutit. Neriuppugut allaaserisaq aviisit allaanerunerannik aamma tusagassiutini akeqanngitsuni issuakkatut nutaarsiassaannaannginnerannik takutitsiumaartoq. Aviisit pitsaassusaat annertooq itisiliinernit aamma tunuliaqutinik aamma minnerunngitsumik inuit pillugit allaaserilluakkanik pissuteqarput.
Neriuppugut misiliummik pisartagaqalernissannut isumassarsiorfigisinnaagit, taamaalillutik inuiaqatigiit ineriartornerannut malinnaalluarsinnaanerussagavit.
Aviisimut neqeroorummik pissarsigit – 38 39 40 sianerfigiuk imaluunniit mail adm@sermitsiaq.gl allaffigalugu
Tanbreezimik suliniut pillugu apeqqutit pingaarnerit tamarmik 2013-imi tusarniaanermi oqallisigineqarput. Inerniliussallu ersarilluinnartuupput. Taakkunanilu maanna inuit qarasaasiakkut naapeqatigiittarfiini isorineqartut arlallit aamma ilaapput.
Facebookikkut isornartorsiuinermi Tanbreez aallartippat Kangerluarsummi aalisartoqarsinnaajunnaarnissaannik oqalunneq ilumoortuunngitsunut assersuutissaavoq. Isorinninneq taanna Facebookimi arlalippassuariarlugu ingerlateqattaarneqarpoq, ingerlateqqeqattaarneratali ilumoortunngortinngilaa. Biologip Ole Geertz-Hansenip Pinngortitaleriffimmeersup Alluitsup Paani ulloq 18. november erseqqissaaneratut, aatsitassarsiorfimmit aniatitat kangerlummut sunniisussaanngillat. Eqaluit, nipisat, ammassat saarulliillu ajornartorsiutitaqanngitsumik suli aalisarneqarsinnaassapput.
Facebookimi eqqunngitsut ingerlaartut ilaat tassaavoq Tanbreezip aatsitassatut piiagaata radiup qinngorneranik akoqarnera. Isummiussamut video scintillometerip ujarak 1000 cps-p missaanik, radiup qinngorneranik annertusisamik akoqartutut uuttuisoq ilanngunneqarpoq. Tamanna imaaliallaannarluni ulorianarsorineqarsinnaavoq. Sumili uuttuisoqarnera takutinneqanngilaq. Ujarak videoliarineqartoq Tanbreezimik piiagaanut assingunngilaq. Akerlianik ujarak pegmatititut isikkoqarpoq, taanna ingammik Tanbreezip piiaaffissaata avataani Ilimmaasap sinaaniittumut assinguvoq. Pegmatitit amerlasuutigut aatsitassanik qaqutigoortunik, aatsitassanik ujarlertut nassaarerusuttagaannik annertuumik akoqartarput. Pegmatitit amerlasuutigut aatsitassanik radiup qingnornerannik annertusisamik akoqartarput, taamaakkaluartorli imminerminni uraniusarnatik. Akerlianik Tanbreezip qalluiffissaa aatsitassanik radiup qinngorneranik akoqartorsuunngilaq. Pissutsit taamaannerat ingerlatseqatigiiffippassuarnit, immikkut ilisimasalippassuarnik professorinillu piffimmi suliaqarsimasunit paasinarsisinneqarluareerpoq.
Aatsitassamik suliniut
Kalaallit Nunaanni aatsitassamik piiaaneq ujaqqerivimmik, aserorterivimmik kajungerisarlu atorlugu ujaqqamik qernertumik-qaqortumik-aappaluttumik immikkoortiterinertut ingerlanneqassaaq, taamaalilluni qalipaatit assigiinngitsut qalipaateqatigiinngorlugit immikkoortinneqassallutik. Aappaluttut tunisassiornerup aningaasarsiornikkut nammattorissavai. Aatsitassat aappaluttut (eudialyt) nunanut allanut tunineqassapput, tassani USA ilimanarpoq, tassanilu akuutissat atorlugit suliarinneqqiffimmi sananeqaatit assigiinngitsut avissaartinneqassapput.
Tanbreez – maanna qalluinissamut akuersissummik pigisaqalersoq – suliniummut aningaasaliisussarsiortussaavoq. Tanbreezip aningaasat aallartitsissutissai 1.300 mio. koruunit missaannik annertussuseqartussaapput. Tamanna Qaqortumi mittarfiliassaaqqaartup akiata marloriaatigaa.
2013-imi tusarniaanerit
Tanbreez qalluinissamut akuersissummut qinnuteqaamminik kiisalu inatsisit malillugit pappiaqqanik ilanngussassaminik 2013-imi tunniussivoq, tamanullu ammasumik tusarniaanerit Qaqortumi, Nanortalimmi, Narsami Alluitsup Paanilu tusarniaalluni ataatsimiititsinernik aallarnerneqarput.
– Aatsitassat aningaasarsiornermik siuariartitsillutillu suliffeqarfinnit qalluinermillu akitsuutinik nutaanik isertitaqalernikkut ineriartortitsissapput, aatsitassanut naalakkersuisoq Kommune Kujallermi tusarniaalluni ataatsimiititsinernut atatillugu oqarpoq.
– Aatsitassarsiornernik ingerlatsinerit pinngortitaq avatangiisillu akigalugit pissannginnerat Naalakkersuisut politikkeraat. Nammineerlunga Killavaat Alannguanniippunga, nassuiaatinilu aatsitassarsiorfissap avatangiisinik pinngortitamillu annikitsuararsuarmik sunniisussaanera uppernarsarneqarpoq, taamanikkut aatsitassanut naalakkersuisuusoq Jens-Erik Kirkegaard oqarpoq.
– Kujataata inukilliartornera tamatta ilisimareerparput. Innuttaasut piffinnut periarfissalinnut nussorput. Ilaquttanik pilersuisinnaassagaanni suliffissaqarnissaq pisariaqarpoq, taamaanikkut borgmesteriusoq oqarpoq.
Aatsitassarsiornissamut pilersaarutit ingeniør Nikolaj Brandt, MT Højgaardimeersumit saqqummiunneqarput, VVM-mik nalunaarusiaq biologimit Flemming Pag Jensen, Orbiconimeersumit saqqummiunneqarput, seniorforskerimillu, kemiingeniørimit Gert Asmund, DCE (Nationalt Center for Miljø og Energi, Aarhus Universitet) kiisalu biologimit Ole Geertz-Hansenimit (Pinngortitaleriffik) oqaaseqarfigineqarlutik. VSB-mik nassuiaat civilingeniør Rikke Carlsen, Grontmijimeersumit saqqummiunneqarpoq. Ole Fjordgårdillu aatsitassarsiorfiup ammarnissaata tungaanut ingerlanissamik ilimagisat saqqummiuppai, tassani aatsitassarsiorfimmik matusinissami iliuusissat ilanngullugit.
Aqutsisoqarfimmi pisortap Søren Hald Møllerip immikkut ilisimasallit innersuussutigai, aatsitassarsiorfillu avatangiisinik pinngortitamillu annertuumik sunniissanngitsoq, taamatullu aamma aatsitassarsiornerup malitsigisaanik malunnaatilimmik mingutsitsisoqarnissaa ilimagineqanngitsoq inerniliullugu.
Inersuarmit apeqqutit
Inersuarmit apeqqutit makkununnga tunnganerupput (a) suliffissat, (b) ilinniarnissamut periarfissat, (c) nukissiamik pilersuineq, (d) eqqakkat qallukkallu sinneri, (e) saniatigut tunisassiaasinnaasut, (f) uranitat, (g) avatangiisinut sunniutit, upalungaarsimaneq tassungalu akisussaasut, (h) akuiaavik, (i) Tanbreezimi piginneqataassutinik pisisoqarsinnaanersoq.
Apeqqutit tamarmik immikkut ilisimasalinnit politikerinilu akineqarput. Suliniummi aatsitassat uranimik akoqassusaat taakkulu pinngortitamik qanittumiittumik sunniutissaat pillugu apeqqummut naalakkersuisoqarfiup pisortaata Jørn Skov Nielsenip aatsitassarsiornermi uranimik thoriumimillu aatsitassat akui taamanikkut uranitaqannginnissamik politikimut killigitinneqartut ataanniinnerat akissutigaa. Naalakkersuisup Kim Kielsenip akorineqartut (aaqqiss: uranimit) tummakkatsinnik annikinnerunerat, sammisarlu pinngortitamut avatangiisinullu kiisalu aatsitassarsiornermi qallukkat sinneri avatangiisinut ajornartorsiutaasussaannginnerat pissutigalugu annertunerusumik oqaluuserineqarsimanngitsoq erseqqissaatigaa. Taakku (aaqqiss: immikkut ilisimasallit) nakkutigineqaqqissaarlutik sukumiisumik sulipput.
Tusarniaanermi imaqarniliat pigineqarput, kikkullu tamarmik allakkatigut apeqqutinik oqaatigisassanillu nassiussisinnaanermut periarfissinneqarsimapput.
Ukiut aalassassimaarfiusut
Ukiuni tulliuttuni politikikkut allaffissornikkullu kusanaannanngitsumik pisut Tanbreezip iliuuseqarsinnaanermut periarfissaanut sunniipput. Matut matoqqasut tunuanni qanoq oqartoqarsimanersoq ilisimaneqanngilaq. Pisulli arlallit ukiuni arlalinni Tanbreezimik suliniutip akornusersorneqannguatsiarnera nassataraa. Tamanna suliniutip unittoorneranik nassataqarpoq.
Tanbreezip unittooqqanera
2013-imi Tanbreezip akuiaavimmik Silmetimik, Estlandimiittumik, tuniniarneqartumillu pisinissaa pilersaarutissaqqippoq. Akuiaavinni taamaattuni Tanbreezip pingaarnertut tunisassiassaanut naleqquttunut ikittuaqqanut ilaavoq. Aatsitassat Tanbreezimieersut passussinnaajumallugit akuiaavimmik aatsitassanik qaqutigoortunik immikkoortitsisinnaasunik atortorissaaruteqarnissaq kisimi pisariaqarpoq.
Akuersissummilli pissarsinissami kinguaattoornerit Tanbreezip periarfissamik tassannga qatangiinnartitsineranik inerneqarpoq. Amerikamiut suliffeqarfiata Tanbreez sioqquppaa. Akuiaavik MolyCorpimit 2014-imi 20 mio. dollarsiinnarnik akilerlugu pisiaraa.
2015-mi Tanbreez periarfissaqaqqileriasaarpoq, taamanikkut amerikamiut suliffeqarfiat akiliisinnaajunnaarpoq, suliffeqarfimmullu aningaasaliisut 7 mia. kr-it annaavaat (qallunaat koruuniisa 42 mia. missaat). Qalluinissamulli akuersissut kinguaattoortuarsinnarpoq MolyCorpsillu pigisai allanit tiguneqarput.
2019-mi USA Tanbreezimut Nuummi kasuttorpoq. Tanbreez aatsitassanik USA-p pisariaqartitaanik pilersuisinnaanerpa?
Pissaanilerngusaanneq
2015-mili eqqarsaqqissaartarfiup nunarsuarmi aatsitassanik qaqutigoortunik periarfissat misissorpai. Pissaanilerngusaanneq, soorlu Kinamik niuerneq pillugu saqitsaanneq sakkulersornerullu annertusiartornera pingaarutilimmik inissippoq, sulilu taamatut inissisimalluni. Nunat akuusut imminnut akornusersorput. Kinap siusinnerusukkut aatsitassanik qaqutigoortunik niuernermi sakkortuumik inissisimanini niuernermik aqutsinerminik isumannaarinermigut atorluarpaa.
Suliniulli Tanbreezitut ittoq qanoq ililluni Amerikamiunut soqutiginaateqarsinnaava? Soormi Kuannersuit suliniutilluunniit allat?
Akissut Tanbreezip qallugaasa katitigaaneranni nassaarineqassaaq. Aatsitassat qaqutigoortut tunisassiat nalingisa sisamararterutaannaraat. Tunisassiassat allat, zirkonium, niob tantalilu aatsitassat qaqutigoortut akilersorneqartarnerannit allaanerusumik inissisimapput. Tamatuma tunisassiani niuerfiit akillu ineriartornerisa assigiinnginnerat nassataraa. Kinap unammillertinik ipititsiniarluni aatsitassat qaqutigoortut akii apparujussuassappagit, Tanbreez aniguinissamut periarfissagissaarpoq. Tamatumanilu tunisassiat allat aningaasaqarnermut ikorfartuinerat pissutaavoq.
Saniatigut tunisassiaasinnaasut
Ukiut siuliini eudialytit akuiakkat aappaluttut tunineqareerneranni aatsitassat sinneruttut pisisussarsiorlugit sulinermik ingerlatsivoq.
Aatsitassat qaqortut feldspatikkunnut ilaapput. Tanbreez naapertorlugu taakku igalaaminermik qarmassiamillu (tassani anartarfiit errortorfiillu eqqarsaatigikkit) sanaartornermi atorneqarsinnaanerat periarfissaavoq. Tanbreezip Teknologisk Institut suleqatigalugu aatsitassat qernertut arfvedsonit (amfibolikkunnut ilaasut) atorneqarsinnaanerannut periarfissat aamma misissorpai.
Arfvedsoniti qaliassianik sanaartornermut atatillugu marraap orsugasannginnerulersinneqarneranut atorneqarsinnaanera periarfissaavoq. Misissuinermi arfvedsonitip qaliassiani atorneqarnerani taakkuninnga uutsinerit sivikinnerulersittaraa misissuinerit taakku tupaallannartumik inerneraat.
Taamaammallu aatsitassani sinneruttut eqqaannarneqartussaagaluartut atorneqarfigisinnaasaannik nassaarnissaq Greg Barnesip isumalluarfigaa. Matumanilu aatsitassarsiornermi sinneruttutut eqqagassat annikillisinneqarnerisa naleqassusaa pingaaruteqarpoq.
Aviisi Sermitsiaq pisiariuk uani: