Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Sulisunik amigaateqartuaannarpoq

Peqqinnissaqarfimmi sulisussanik nunaqavissunik, Kalaallit Nunaanni najugaqaannartussanik, naammattunik ilinniagaqartitsisanngilagut.

Peqqinnissaq pillugu Ataatsimiititaliarsuarmi ukiuni kingullerni marlunni sulisimanerminut sapaatip-akunnerani kingullermi killiffissiortumi tamanna maluginiagakkat ilagaat. Suliaq corona pissutigalugu ukiup affaanik kinguaattoorsimavoq, taamaammallu isumaliutissiissut inaarutaasoq aatsaat ukiaru saqqummiunneqassalluni.

Ataatsimiititaliarsuup siulittaasua eqqartuussissuserisoq Ulrik Blidorf, paasissutissiivoq, ataatsimeeqatigiinneq siulleq aatsaat juunimi 2021-mi pisinnaalersimasoq. Kisianni suliamik naammagisimaarinninnermik ersersitsivoq:

- Isumaqarpunga suliassat allassimaffiannut sanilliullugu angusaqangaatsiarsimalluta. Taamaattorli corona sulinerup siuariartornissaagaluanut akornutaasimavoq, siulittaasoq oqarpoq.

Ataatsimiititaliarsuaq peqqinnissarfimmi sulisunik sulisussarsiortarnermi, aalajangiusimannittarnermi ilinniagaqartitsisarnermilu ajornartorsiut pineqartillugu pissutsinik atuuttunik pingasunik suussusersiisimavoq.

Siullertut, nakorsat sulisullu paaqqutarinninnermik suliaqartut suli annertunerujartuinnartumik immikkut ilinniagaqartalersimapput. Tamanna Kalaallit Nunaanni pingaartumik sumiiffinnut inukinnerusunut, inunnik siamasissunik piginnaasaqartunik atorfissaqartitsiviusunut, ajornartorsiutaavoq.

Aappassaattut, peqqinnissaqarfimmi sulisunik pisariaqartitat kalaallinit ilinniagaqartunit, peqqinnissamut tunngasunik ilinniagaqartartunik naammassinnittartunillu, amerlanerujussuupput. Assersuutigalugu maannakkorpiaq nakorsanngorniat bacheloritut ilinniagaqartut aqqaneq-marluupput, kandidatitullu ilinniagaqartut tallimaallutik. Nalinginnaasumilli affaannaat naammassisarput. Danmarkimilu Kalaallit Illuutaanni misilittagarineqartut naapertorlugit ilinniakkaminnik naammassinnittut affaat Kalaallit Nunaannut angerlaqqittanngillat.

Tamatumunnga sanilliullugu Savalimmiuni 2017-imi nakorsat ilinniagaqartut 123-nik amerlassuseqarput, ukiullu tamaasa peqqissaasunngorniat ilinniarfianni ilinniartut 24-t aallartittarlutik taakkualu naammassinnittarnerat 100 procentingajalluinnaalluni. Kalaallit Nunaanni Ilisimatusarfimmi peqqissaasunngorniat 14 aallartittarput, taakkualu 60 procentii ilinniakkaminnik naammassinnittarlutik, Peqqinnissaq pillugu Ataatsimiititaliarsuaq oqallississiamini ”Peqqinnissaqarfik pitsaanerusoq – kisianni qanoq?”-mi, sapaatip-akunnerani kingullermi sisamanngornermi tusagassiortunik katersortitsinermi saqqummiunneqartumik, erseqqissaavoq.

Taamaalilluni nunaqavissunik naammattunik sulisoqartumik peqqinnissaqarfeqalernissarput suli ilimanaateqanngilaq. Taamaattumik naatsorsuutigissavarput, sulisussarsiortarnermi, aalajangiusimannittarnermi ilinniagaqartitsinermilu pissutsit peqqinnissaqarfimmik siviunissami annertuumik tatisiumaartut. Soorluttaaq tamatuma kinguneranik, pigaartuuffiusartorpassuit matussusersinnaajumallugit taartagaallartartunik atorfinitsitsinissaq pisariaqartoq. Taartaasartut suliffeqarfiinit atorfeqartitat aalajangersimasumik atorfeqartitanit marloriaammiit pingasoriaammut akisunerusarput.

Taamaattumik Peqqinnissaq pillugu Ataatsimiititaliarsuaq ullumikkut sulisussaqarniarneq iluaquserniarlugu suliniuteqarfigisassanik pingasunik tikkuagaqarpoq: Siullertut, naammassinnittarnermut procentimik qaffasinnerusumik qulakkeerineq. Aappaattut ilinniakkat ilaanni ilinniartoqarnermik annertunerulersitsineq, pingajuattullu nakorsanngorniat amerlanerulernissaannik sulissutiginninneq, ilinniarsimasullu amerlanerusut angerlaqqittarnissaannik sulissutiginninneq.

Sulisunik kaaviiaartitat annertuut tupaallaatigineqartut

Peqqinnissaqarfimmi sulisunik kaaviiaartitat qanoq annertutiginerat Peqqinnissaq pillugu Ataatsimiititaliarsuarmit tupaallaatigineqarsimavoq: Qaammammusiallit 1400-t missaanniipput, taakkunanngalu 950-it missingi aalajangersimasumik atorfeqartuullutik.

Taamaakkaluartoq 2019-imi atorfinitsitsinerit 1400-t ingerlanneqarsimapput.

Ataatsimiititaliarsuarmi siulittaasup tullia, Keld Møller Pedersen, nangilluni erseqqissaavoq, 2020-mi nakorsat 2010-mi maaniittut 30 procentiinnaat sinnerussimasut. Peqqissaasunit 2020-mi peqqissaasut 2010-mi maaniittut 25 procentiinnaat sinnerussimapput.

- Tamanna ingerlatsinermut unammilligassamik annertuumik pilersitsivoq. Tassami aalajaassuseq pitsaassuserlu qulakkeersinnaajumallugit sulisut qitiusumiittut aalajaatsut pisariaqarput, Keld Møller Pedersen, Syddansk Universitetimi peqqinnissakkut aningaaasaqarnermi aamma peqqinnissakkut politikkimi professoriusoq, oqarpoq.

Taanna Peqqinnissaq pillugu Ataatsimiititaliarsuarmi siulittaasup tullianit, Tine Aagaardimit, taperserneqrpoq:

- Sulisut akornanni tunniusimaneq annertoorujussuuvoq, isumalluutillu pigineqartut atorlugit naammssineqartartut ajasoornartuupput, oqarpoq, taannalu Ilisimatusarfimmi Arktiske Studierimi, Peqqinnissamut Inuiaqatigiinnullu tunngasuni ph.d.-iiuvoq.

Ataatsimiititaliarsuaq sulinerminut atatillugu peqqinnissaq pillugu kattuffiit, PPK-p, ilaasortaannik ataatsimeeqateqarsimavoq, sulisut pisariaqartitaannik tusarniaaniarluni. Tassani ilaatigut saqqummiunneqarpoq, atorfinitsitsisarnermi eqaallisaarnerunissaq kissaatigineqartoq, taamaalillutik assersuutigalugu angajoqqaanngorlaat sapaatip-akunneranut akunnerni 30-ni sulisarsinnaallutik, akunnernilu amerlanerusuni sulerusussinnaasut tamatumunnga akuerineqarsinnaassallutik.

Sulisunit unammilligassat tikkuarneqartut allat tassaapput, sulisussaqarniarnikkut tatineqarsimanerup malitsigisaanik, sivikitsumik ilinniagaqarsimasorpassuarnut suliassanik piginnaasamik killinganniittunik tigusisariaqartarneq ajornartorsiutaasoq.

Tamatuma saniatigut ilaatigut sulisunik aqutsinermut atatillugu aqutsisutut piginnaasanik nukittorsaanissaq pisariaqartinneqarpoq. Taamatuttaaq nunaqarfinni sulisut assersuutigalugu telemedicinimik atuinissamut ilinniartinneqarnissaat piginnaasaminnillu ineriartortitsinissaannik isumaginninnissaq aqutsisunit aamma tapersersorneqarnerusariaqarpoq.

Peqqinnissaqarfimmut unammilligassat:

• Tatineqarneq innuttaasut suliaritinnissamut ilimagisaasa annertunerulersimanerannik utoqqaallu amerlanertornerannik iluseqartoq.
• Peqqinnissaqarfimmi aningaasaliinissamik pisariaqartitsineq annertunerusoq.
• Nunasittariaatsimit inuiaqatigiinni inukitsuni peqqinissakkut sullissineq unammillerneqarpoq.
• Annikitsumik ingerlatsinermi ajoqutit inuttalersuinermik tatisipput.
• Innuttaasut inuttussutsikkut tunngavigineqartut ikittuinnaanerat pissutigalugu suliarinninnermik immikkut ingerlatsineq unammilligassaavoq.
• Sulisussarsiortarneq aalajangiusimannittarnerlu ataavartumik unammilligassaapput.
• Peqqinnissaqarfimmi sulisut nunaqavissut Kalaallit Nunaanniiginnatartut amigartut.
• Ilinniartitaanermut piginnaasanillu ineriartortitsinermut ukiunut arlalinnut pilersaarusiaqanngilaq ataqatigiissumik.
• Ilinniartitaanermik piginnaasanillu ineriartortitsinermik immikkoortukkuutaartumik siunissarlu qaninneq eqqarsaatigalugu aningaasalersuisarneq.
• Kommunit peqqinnissaqarfiullu akornanni suleqatigiinnerup nukittorsarneqarnissaanik pisariaqartitsineq.
• Telemedicinimut periusissiap nutarternissaa pingaaruteqarpoq, piginnaasanik ineriartortitsinermik attaveqaasersuutinillu malitseqrtinneqartussaq.
• Innuttaasuni inersimasuni kigutitigut peqqissuuneq pitsanngorsarneqassaaq.
  • Najoqqutaq: Oqallisissiaq Peqqinnissaq pillugu Ataatsimiititaliarsuaq marsi 2022