Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Namminersornermut inatsit uninngaannartoq

– Kalaallit Nunaata Danmarkillu Namminersornermut inatsit sivisuvallaamik uninngaannartissimavaat, Inuit Ataqatigiit siulittaasuat Sara Olsvig Sermitsiamut oqarpoq.

2008-mi novembarip 28-anni inuit taasitinneqarneranni namminersornermut inatsit qinersisartunit amerlanerussuteqarluartunit akuersissutigineqarneranit ukiut qulinngungajalerput.

Namminersornermullu inatsit 2009-mi juunip 21-anni Kalaallit Nunaanni atuutilerpoq.

– Piffissanngorpoq namminersornermut inatsisip qaqinneqaqqinnissaanut, anguniagassat inatsimmi allassimasut anguniarnerat sulissutiginiassagatsigu, Sara Olsvig oqarpoq.

Namminersorneq eqqunneqarmalli Kalaallit Nunaat naalakkersuisoqatigiinnik assigiinngitsunik sisamanik naalakkersuisoqartarsimavoq, naalakkersuisoqatigiillu akisussaaffiit 32-it, Namminersornermut inatsimmi tiguneqartussatut allassimasut, tigujartuaarneqarnissaannut tamarmik immikkut pingaarnerutitaqartarsimapput.

Kisiannili 2010-mi januaarip aallaqqaataani aatsitassanut avataanilu uuliasiornermi sulinermi avatangiisinut oqartussaaffiit tiguneqarmatali namminersorniarneq unittooqqasimavoq.

– Akisussaaffiit sinneruttut 30 ½-t qanoq isilluta tiguniassavagut?

– Inuit Ataqatigiit ataatsimoortumik pilersaarusiornissaq kissaatigaat, ataasiakkaaginnarnut pinnani. Ilami maqaasivara Naalakkersuisut isummerfigissavaat Namminersornermut inatsit tassarpiaasoq iliuuseqarnissamut pilersaarut; tuluit oqaasii atorlugit oqaloqatigiittarfimmi oqaaseq »action plan« atortarpara. Kalaallit Nunaat 2009-miilli imminut aperisariaqarsimagaluarpoq Namminersornermut inatsimmi anguniagassat qanoq isilluta angusinnaanerivut, inatsisillu piviusumik anguniarnissaanik pisariaqartitsineq maanna ukiut qulinngungajalersut suli minnerulersimanngilaq, Sara Olsvig oqarpoq.

– Qanoq isilluta Namminersornermut inatsit nutaamik ingerlateqqinnialissavarput?

– Inuit Ataqatigiit 2016-imiit 2018-imut naalakkersuisoqatigiinni ilaasortaasimapput, taamanikkullu namminiilivinnermut naalakkersuisoqarfimmik pilersitsisoqarpoq. Neriussimagaluarpunga naalakkersuisoqarfik Namminersornermut inatsimmik anguniagaqarnerusumik sulissasoq, pissutigalugu namminiilivikkiartornissamut aqqummut ersarissumik pilersaaruteqarluni suliap ingerlateqqinnissaanut tunngavissaammat. Tamanna pisimanngilaq, inatsisilli piviusunngortinniarnissaa Namminersornermut inatsisip suliarineqarneratut pisariutigaaq. Taamaattumik pisariaqartutut isigaara kommissionimik suleqatigiissitamilluunniit pilersitsisoqarnissaa, Namminersornermut inatsisip piviusunngortinnissaanik immikkut sulissuteqartussamik. Taassuma suliassarissavaa namminiilivinnissatsinnut aqqutissiuussinissaq. Akisussaaffiit tiguneqarnissaannik tulleriiaarineq ilanngullugu, Sara Olsvig oqarpoq.

Ilorrisimaarneq

Ukiuni kingullerni Inatsisartuni namminersorneq pinnagu namminiilivinnissaq sammineqalersimavoq.

– Isumaqarpungali suliassaqarfippassuit, qallunaat naalagaaffiata suli Kalaallit Nunaanni ingerlassai, Inatsisartuni samminikippallaarivut.

– Soormitaava taama sammineqanngitsigisut?

– Tamanna takussutissaasinnaavoq politikerit eqqarsartut: Ajunngilarmi. Oqartussaaffiit tamakkua Danmarkip akisussaaffigai, taava uagut ilerasuuteqarata suliassarpassuit allat sammisinnaavagut. Politikerilli namminersorneq perusukkunikku akerlianik eqqarsassapput: Oqartussaaffiit tamakkua, ulluinnatsinnut taama sunniuteqartigisut, amma isummerfigisariaqarpavut.

Tamanna ilutigalugu Danmarkimut ersarissumik oqariartuuteqartoqassaaq.

– Kalaallit Nunaat ersarinnerusumik iliuuseqassaaq, Danmarkip ilisimassammagu qanoq isilluta namminersorniarnerlutda, Sara Olsvig oqarpoq.

Pisussaaffeqaqatigiinneq

Namminersornerulernerup eqqunneqarnerani ukiuni siullerni qulini oqartussaaffiit oqimaatsut arlalissuit tiguneqarsimasut, namminersulernermi oqartussaaffinnit 32-init, Namminersornermut inatsimmi tiguneqartussatut allassimasunit, taamaallaat ataaseq affarlu tiguneqarsimapput.

Taama kigaatsigisumik tigusiartuaarnermut pingaarnerusumik nassuiaatissaavoq, namminersornerullutik oqartussaqarallarmat oqartussaaffiit tiguneqarneranni ataatsimut tapiissuutit ilanngunneqartarmata, namminersorlutik oqartussat tigusineranni taanna atuukkunnaarsimalluni.

Inuit Ataqatigiit 2015-imi ukiakkut kajumissaarinerat malillugu Naalakkersuisut siulittaasuata Kim Kielsenip oqartussaaffiit sinnerisa tiguneqarnissaasa qanoq akissaqarnerannik nassuiaat qanittukkut Inatsisartunut agguaatissavaa: Tamanna ukiumut 576,2 millioner koruuninik akeqassaaq.

Ullumikkullu Kalaallit Nunaat taama amerlatigisunut akissaqanngilaq.

– Kalaallit Nunaannut kukkunerusimava namminersornermut inatsisip taasissutigineqarnerani akuerineqarsimanera, tassuunakkut akisussaaffiit nutaat tiguneqarneranni ataatsimut tapiissutit ilaatinneqanngimmata?

– Naamik, tigusinikkulli aningaasartuutissat ilanngunneqarsimannginnerisigut Kalaallit Nunaat Danmarkilu pisussaaffilerneqarput, Sara Olsvig oqarpoq.

Aningaasaqarnermut inuussutissarsiutillu ineriartortinnissaannut suleqatigiissitaliaq qalllunaat/kalaallit namminersornermut kommissioniata 2008-mi apriilimi isumaliutissiissutaani allappoq:

»Suleqatigiissitaliami tunngavissaatinneqarsimavoq namminersorlutik oqartussat oqartussaaffimmik tigusiniarneranni tigusinissaatalu tungaanut naalagaaffiup ataavartumik qulakkiissagaa oqartussaaffiup tiguneqartup Kalaallit Nunaanni pitsaassusia Danmarkimi pitsaassusianut naapertuutissasoq, nunatsinni pissutsit pissutigalugit immikkut immikkoorutaasinnaasut ilanngullugit«.

– Tassa qallunaat naalagaaffiat pisussaaffeqarpoq akisussaaffiup, suli oqartussaaffigisami, pitsaassusiata qaffassarnissaanut, taamaasilluni Kalaallit Nunaannut aningaasartuuterujussuanngoqqunagu, Sara Olsvig oqarpoq.

Pisimasullu anusinngorsaataasimapput.

Kalaallit Nunaata 1992-imi januaarip aallaqqaataani peqqinnissaqarfik tiguvaa, taamanikkut naalagaaffik pisuutinneqaraluartoq oqartussaaffiup tamassuma tiguneqarnissaata tungaanut taanna aningaasaliiffiginaveersaartarsimagaa.

Akisussaaffiup tamassuma tiguneqarnerani ataatsimut tapiissutit 601 millioner koruunit ilaapput. Aningaasat taakkua naalagaaffiup ingerlatsinermut missingersuutaani akit akissarsiallu agguaqatigiissillugu malinnaasinneqarneranni 1.014 millioner koruuninut amerleriarsimapput, 2018-imulli aningaasanut inatsimmi peqqinnissaqarfimmut 1.461 millioner koruunit immikkoortinneqarsimapput. Tassa peqqinnissaqarfimmi sullissinerup pitsaassusia, politikerit kissaatigisaat, attatiinnarniarlugu landskarsi 447 millioner koruuninik ilasisariaqarpoq.

– Taamatut peqqittoqaqqissanngilaq, taamaattumik Kalaallit Nunaata aalajangiusimassavaa qallunaat naalagaaffiata oqartussaaffinnik tunniussinermini tamakkua naammaginartumik pitsaassuseqarnissaannik pisussaaffeqarnini malissagaa. Akerlianik pisariaqarpoq Kalaallit Nunaata ersarissumik nalunaarutigissagaa oqartussaaffiit sorliit tigunissaat pingaarnerutinnerlugu. Anguniagassaasariaqarpoq Danmarkip oqartussaaffiit tiguneqarnissaannut piareersarlugit ineriartortissagai, Kalaallit Nunaallu tamakkuninnga tigusinissaminut piareersassasoq. Akisussaaffik tamanna marluullutik akisussaaffigaat, marluullutilli sumiginnarpaat, Sara Olsvig oqarpoq.

Ersarissumik oqarluni

Ilaqutariinnut inatsiseqarneq oqartussaaffiit Kalaallit Nunaata tigusinnaasaata ilagaat, taannali suli qallunaat akisussaaffigaat.

Ilaqutariinnut inatsimmi qitiupput aappariinneq, averuserneq avinnerlu, qitornavissiartaarneq meeqqanullu tapiissutit.

– Kuupik Kleist Folketingimi ilaasortaagallarmalli Inuit Ataqatigiit oqartussaaffimmi tamatumani nutartigassarpassuarnik allattugaateqarsimapput, Justitsministereqarfimmili Socialministereqarfimmilu, ukiut ingerlaneranni oqartussaaffiup nikerarfigisimasaani, sulineq kigaatsuararsuarmik ingerlavoq, Sara Olsvig oqarpoq.

Tamanna assersuutissaavoq pissutsit allanngortinniarlugit Kalaallit Nunaata tatisiniartuartariaqarneranut.

Sara Olsvigip 2016-imiit 2018-imut inatsisinik atortitsinermut Naalakkersuisuulluni nunatsinni inatsinik atortitsinermut, tassa politeeqarnermut, eqqartuussiveqarnermut pinerluuteqarsimasunillu isumaginninnermut, periusissamik sulineq aallartippaa.

– Aamma Danmarkimut takutinniarlugu suut pingaartikkusunnerivut. Takusinnaavara kingoraartiga allaanerusunik pingaartitaqartoq. Tamanna ajunngilaq, uannulli pingaaruteqarpoq pingaarnerutitaqassasugut tulleriiaarnerat allanngorteqattaarpallaarnagit. Ersarissumik periuseqarnikkut qallunaat paasissavaat Kalaallit Nunaata suna kissaatigineraa. Taavalu iliuuseqarnissaannut aalajangiusimatissinnaavagut, utqqatsissutigisinnaanngilaallu Kalaallit Nunaata suna kissaatigineraat ilisimanngikkitsik, Sara Olsvig oqarpoq.

– Oqanngilanga inatsisinik atortitsinermut oqartussaaffik tamaat siulliullugu tigussagipput. Akisuvallaaqaaq annertuvallaaqalunilu, ilaqutariinnulli inatsiseqarnerup tiguneqarnissaa isumassarsiatsialaasinnaavoq. Qanorli pisoqarnissaanut Naalakkersuisut Inatsisartullu ersarissumik tulleriiaarisariaqarput.

Namminersornermsut inatsit ersarippoq

Naalagaaffeqatigiinneq sajuppillaqattaarpoq piffissami Savalimmiut Kalaallit Nunaatalu namminneq tunngaviusumik inatsisissaminnik suliaqaleruttorneranni. Sara Olsvigili isumaqarpoq namminersornermut inatsisip siunertaa suli siunertaallluinnartoq.

– Pisunut malinnaasimagaanni qallunaat politikeriinut tupaallaataasariaqanngikkaluarpoq namminersornermut inatsisikkut namminiilivinnissaq ersarilluinnartumik anguniagaasoq, Sara Olsvig oqarpoq.

Namminersornermut inatsimmi Kalaallit Nunaata namminiilivinnissamut aqutissaanut pilersaarut ersarilluinnartumik allassimavoq, namminiilivinnissarlu sammineqartuinnalerpoq.

Inatsimmi aalajangersarneqarsimavoq namminiilivinnissaq kalaallit innuttaasut aalajangissagaat. Taamaasilluni tamann aporsuuttoqarani pissaaq, sakkortunerpaamik Kalaallit Nunaat naalagaaffittut namminersortutut suaarutigineqarpat qamutilissortoqassaaq.

Kapitel 8-mi allassimasoq »Kalaallit Nunaata namminiilivinnissamut periarfissai«

• § 21. Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaanik aalajangerneq inuiaat kalaallit aalajangernerannik tunngaveqassaaq.
• Imm. 2. Imm. 1-imi pineqartutut ittumik aalajangiisoqarpat Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaa piviusunngortinniarlugu Naalakkersuisut aamma Danmarkimi naalakkersuisut akornanni isumaqatigiinniarnerit aallartinneqassapput.
• Imm. 3. Naalakkersuisut Danmarkimilu naalakkersuisut Kalaallit Nunaata namminiilivinnissaata piviusunngortinnissaanik isumaqatigiissutaat pissaaq Inatsisartut akuersinerannik tunngaveqartumik aamma Kalaallit Nunaanni innuttaasunik taasisitsinikkut akuerineqassalluni. Aammattaaq taamatut isumaqatigiissuteqarneq Folketingip akuersineratigut pissaaq.
• Imm. 4. Kalaallit Nunaata namminiilivinnerata kingunerissavaa Kalaallit Nunaata imminut naalagaaffittut oqartussaaffigilernera.

– Namminersornermut inatsit namminiilivinnissamik sulinermut tamarmut qitiulluinnarpoq, Kalaallit Nunaatalu tamanna qallunaanut qulartunut aalajangiusimatinniassavaa, Sara Olsvig oqarpoq.

Aammalumi 2017-imi maajip 23-anni Folketingimi amerlanerussuteqarluartut naqissuserpaat nammminersornermut inatsisip suliarineqaqqaarnerani allassimasoq Kalaallit Nunaata inatsisinik tunngaviusunik piareersaataasumik sulineq nammineerluni aallartissinnaagaa. Taamaallaat Dansk Folkeparti akerliulluni taasivoq.

Ukiulerneqanngilaq

Inuit Ataqatigiit namminiilivinnissaq anguniagaraat, Sara Olsvigilli qaqugu pinissaanik eqqoriaaqataarusunngilaq.
– Aningaasaqarneq aalajaatsoq ineriartorteqqaarniartigu, ilinniagaqarfiit pitsaasut qulakkeeqqaalaarniartigit, isumaginninnikkut unammilligassat isumageqqaalaariartigit, taava siunissamut nukittuumik tunngavissaqalissaagut. Piffissarlu pisariaqartinneqartoq atorneqassaaq inuiaqatigiit, tamarmik immikkut akisussaassusillit ineriartortinnissaannut.

Inuit Circumpolar Conferencep Alaskami ataatsimeersuarnerani Sara Olsvig oqarpoq namminiilivinneq ilukkut pisussaasoq.

– Immminut tatigineq piumassuseqarnerlu ineriartortissavagut, tamanna akisussaassutsimik tigusinissamut ulluinnarnilu ingerlalluarnissamut pisariaqarmat.

Partii Naleqqap namminiilivinnissamut ukioq 2021 siunniussimavaa – Hans Egedep tikinneranit ukiut 300-unngorneranni.

– 2021-mi innuttaasut misileraafferusunngilagut, paasisinnaanngilaralu sooq nunasiaagallarnermit ajoqersuiartortup Kalaallit Nunaannut tikissimanera najoqqutariniassaneripput. Nammineq tunngavissavut atorlugit namminiilivinnissaq aalajangissavarput, Sara Olsvig oqarpoq.

Sermitsiap sapaatip akunnerata tulliani Demokraatit siulittaasuata Niels Thomsenip Suleqatigiinnermullu Partiip siulittaasuata Michael Rosingip namminersornermut oqartussaaffinnillu tigusisannginnermik isumaat pillugit apersorneqarnerat ilanngutissavai.