Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Meeqqat akiuussusersorneqarnissaat ilisimasalinnit isumaqatigiinngissutaasoq
Kalaallit Nunaanni meeqqanut 5-11-nik ukiulinnut akiuussusersuineq tallimanngormat aallartippoq, taamaalillutalu Danmarkimi, USA-mi, Canadami Islandimilu periuserineqartunik malinnilissaagut. Taamaattorli Norgemi, Sverigemi Tysklandimilu paasissutissat amerlanerusut pissarsiarineqarsinnaalernissaannut meeqqanut akiuussusersuinissap inassutiginissaa utaqqissunneqarpoq.
Peqqinnissamut oqartussanit 5-11-nik ukiullit corona-virusimut akiuussuserneqarsinnaanerat sapaatip-akunnerani kingullermi aallartinneqarpoq. Pfizer-BioNTechimit inersimasunut akiuussutissap 1/3-ianik annertussusilik pineqarpoq.
– Meeqqanut akiuussusersuinissaq inassutigaarput, nappaalanermik aqutsilluarsinnaanerulissagatta, pingaartumik maanna meeqqat nukarliit akornanni tuniluunnerup annertusiartuinnarnera takusinnaagatsigu. Meeqqat coronamik qaqutiguinnaq napparsimarululertaraluartut tamanna tuniluunnerup ingerlaarneranik kipititseqataassaaq taamalu inunnik allanik illersueqataassalluni. Tamatuma inuiaqatigiinni tuniluunneq annikillisissavaa, taamaalillutalu napparsimmavinnik pisariaqanngitsumik artukkiinissarput pinngitsoortissallutigu, ulluinnaallu nalinginnaanerusut orneqqissinnaalissallutigit, nunap nakorsaanera Henrik L. Hansen oqarpoq.
Nunap nakorsaanerata akiuussusersuinissaq inassutigaa
Nunatta nakorsaanerata meeqqanut akiuussusersuinissaq inassutigaa – ilaatigut nunat tamalaat akornanni misilittakkanit ilisimaneqarmat, meeqqat akiuussuserneqarpata tuniluunnerup siaruaakkiartornera annikillisinneqarsinnaassasoq. Ilaatigut isumaqartoqarmat, meeqqanut akiuussusersuinikkut nunarput piffissami aggersumi tuniluuttoqarnissaanut pitsaanerpaamik qularnaarunneqassasoq.
Statens Serum Institutimi nappaatini tuniluuttuni nakorsaanerup, Anders Kochip, meeqqat akiuussusersornissaata pingaaruteqarneranik nunatta nakorsaanera isumaqatigaa.
- Sooq meeqat maanna akiuussusersorneqassappat?
– Pingaartumik meeraq pillugu taamaaliortoqassaaq, tassami meeqqat amerlanertigut corona sakkukitsumik atortaraat ilisimaneqaraluartoq, taamaattoq napparsimaangatsialersinnaapput, ilaatigullu sualuttumik napparsimalersinnaallutik. Tamatuma saniatigut qaqutigoortumik takusarparput, meeqqat timimikkut illersuutaat coronamik tunillanneqarsimanermut sakkortoorujussuarmik qisuariartarnerat, taamaalillunilu hyperinflammationssyndromimik (MIS-C) taaneqartumik pilersoqartarluni, kissarneqarnerujussuarmik, timminnermik, meriarnermik, nasserinermik, sakissakkut anniarnermi anersaartorniarnermillu ajornartorsiuteqarnermik ilisarnaateqartumik pilersoqartartoq, Anders Koch oqarpoq, taassumalu piffissani Statens Seruminstitutip, Rigshospitalimi nappaatinut tuniluuttunut immikkoortortap aamma Kalaallit Nunaanni Peqqinnissaqarfiup akornanni agguataarlugu atortarpaa.
Peqqissutsimut aqutsisoqarfimmit Sundhedsstyrelseimit allakkiaq naapertorlugu meeqqani inuusuttunilu coronamik tunillatsissimanerup kingorna MIS-C 1:4000-inik akulikissuseqarluni atuuttartutut naatsorsorneqarsimavoq. MIS-C qaqutigooraluartumik coronamut akiuussusertinnerup kingorna aamma pilersinnaasarpoq, tamatumanili aarlerinaat annikinneraarsuulluni, taamaattumillu allakkiami tassani naliliineq tassaalluni, ”meeqqat akiuussuserneqarneranni iluaqutissat aarlerinaataasinnaasunit annertunerusut, aamma coronamik tunillatsinnerup kingorna MIS-C-mik napparsimalernissamut aarlerinaat akiuussusertinnermi aarlerinaataasinnaasumit qaffasinnerusoq.”
– Coronamut akiuussusertinnermi saniatigut sunniutaasartut ilisimaarillualersimavavut. Tamatumani pineqartut tassaapput kapitiffiup nalaatigut annerisaqarneq, niaqorlunneq, qasoqqaneq kissarneqarnerlu. Saniatigut sunniutaasartoq alla qaqutigoortorli tusagassiuutini aamma eqqartorneqarsimasoq tassaavoq myokarditis aamma perikarditis, uummatip nukiini aseruuttoorneqalernerusoq, amerlanertigut isumaminik qaangiuttartoq. Nukappiaqqani 12-17-inik ukiulinni, akulikinnerpaamik pisarfigisaani, tamanna 10.000-18.000-init ataatsimi pisarpoq. Niviarsiaqqani taamatut aamma ukiulinni 64.000-init ataatsimi pisarpoq, taamaattumillu qaqutigoortuulluni, coronaqarnermilu aseruuttoornerit nalinginnaasut akulikissusaannit appasinnerujussuulluni, tamatumani 4.000-6.000-init ataaseq MIS-C-mik napparsimalersarmat tassanngalu uummallulersinnaasarmat, Anders Koch oqarpoq.
- Akiuussutissap sivisuumik saniatigut sunniutigisinnaasai qanoq isumaqarfigaagit?
– Sivisunerusoq eqqarsaatigalugu sunniutaasinnaasut tigussaanngitsut imaluunniit saniatigut sunniutit ernummatiginngilakka. Akiuussutissap saniatigut sunniutaanik soorunami takusarpugut, kisianni tamakkua sapaatip-akunnerisa siulliit imaluunniit qaammatit arlaqanngitsut iluanni takusarpavut. Ukiut tallimat qulilluunniit kingorna pisoqarsinnaanera soorunami mattussinnaanngilara, kisianni nutaanik ilisimaneqanngitsunillu siornatigut eqqumaffigisimanngisatsinnik takkuttoqarsinnaanissaa takorloorsinnaanngilara. Tamanna akiuussutissani nalinginnaasumik takusanngilarput.
Ataasiaannarluni akiuussuserneqarneq naammanngilaq. Arlaleriartoqartariaqarpoq. Tamanna timimut qanoq sunniuteqartarpa?
– Eqqarsaatigineqassaaq timip timip akiuussutissaatigut sunnerneqartuartarnera. Bakteeriamik tappiorannartumilluunniit naapitaqarnerit tamaasa timip akiuussutissaqassusia sunnerneqartarpoq nukittuallatsinneqartarlunilu. Akiuussusersuinermut periusissiami tamanna tunngavittut tunuliaqutaavoq. Timip akiuussutissaata eqqaamasinnaasai akiuussutissaqassuserlu nutarterneqartualersarput. Akiuussutissakkut napparsimalissutaasinnaanngitsumik aqunneqartumik pissarsisoqartarpoq, timip akiuussutissaqassusaata akiuussutissamik ineriartortitinissamut sunnerneqarnissaanik siunertaqartumik.
- Sooq akiuussutissaq tunillatsissimanerup kingorna pissusissamisoortumik akiuussutissaqalersimanermit pitsaanerua?
– Nalinginnaasumik napparsimalernermi sumik timimut pisoqarnersoq ilisimaneqartanngilaq. Immaqa virusimik annikitsuinnarmik timimut pisoqartarpoq, timip akiuussutissaqassusiata naammattumik sunnerneqaatiginngisaanik, kisianni aamma annertuumik napparsimarujussualissutaasumik timimut pisoqarsinnaavoq. Tassa qanoq annertutigisumik timimut pisoqarnera timillu qanoq qisuariarnissaa ilisimaneqanngillat. Tamatuma sanatigut nappaammik timimut pisoqartarpoq, akiuussusertinnermilu taama pisoqartarnani.
Inuttut ataasiakkaatut eqqumaffigisassat saniatigut Anders Koch aamma isumaqarpoq, meeqqat akiuussusersorneqarnerat inuiaqatigiinnut iluaqutaassusilerujussuusoq.
– Nappaalaneq tamanna inuiaqatigiinnut, ilaqutariinnut angajoqqaanullu sunniutilerujussuuvoq, nappaammillu akiuiniariaaseq aalajangiisuusoq tassaavoq, inuiaqatigiinni sapinngisamik amerlanerpaat akiuussuserneqarnissaat. Isumaqarpunga coronap qaammat ataaseq marlulluunniit qaangiuppata isumaminik qaangiunnissaa siunnerfigissallugu qularnartoqarpallaartoq. Isumaqarpunga coronap anersaartuutitigut aseruuttoornertut nalinginnaasunngortinnissaanut periarfissatuaq tassaasoq sapinngisamik amerlanerpaat akiuussutissamik illersorneqalerpata, Anders Koch oqarpoq.
Nunat arlalllit utaqqimaartut
5-11-nik ukiullit akiuussusersorneqarnissaannik inassuteqaatikkut Kalaallit Nunaata USA-mi, Canadami, Islandimi Danmarkimilu periusissiaq maanna aamma malilerpaa, taakkunannga meeqqat tamarmik 5-11-nik ukiullit akiuussusersorneqarnissaat aamma inassutigineqarmat.
Taamaattorli immikkut ilisimasallit tamarmik isumaqanngillat, meeqqanik akiuussusersuineq isumassarsiatsialaasoq. Norgemi, Sverigemi, Tysklandimi Tuluit Nunaannilu siunnerfigineqartut akiuussusersorneqarnerat aallartinneqarsimanngilaq, apeqqutaatillugu napparsimarululernissamut immikkut aarlerinartorsiortuunersut, imaluunniit ilaqutaqarnersut immikkut aarlerinartorsiortuusunik. Tysklandimi assersuutigalugu tunngavilersuutigineqarpoq, paasissutissat naammattut, meeqqanik akiuussusersuinerup nunami nappaalanersuarmut allaanerussuteqartitsisorujussuunissaanik takutitsisut, pigineqanngitsut.
Christine Stabell Benn Syddansk Universitetimi nunarsuarmi peqqissuuneq pillugu professoriuvoq, ilisimatusartullu, angajoqqaanik eqqissismanissamik meeqqallu immikkut aarlerinartorsiortuunngippata coronamut akiuussusertinnginnnissaannik kaammattuisut ilagalugu. Taannalu naapertorlugu, meeqqat tunillanneqareersimasut akiuussusertinnissaannut pissutissaqanngilluinnarpoq.
– Siullertut coronamik tunillanneqareersimasut akiuussusersornissaannut pissutissaqanngilluinnarpoq. Taakkua tamanit nalunngisavut naapertorlugu pissusissamisoortumik akiuussutissaqarluareerput, aamma akiuussusersornissaat isumassarsiatsialaanavianngilaq. Aamma paasissutissaateqarpugut tunillatsereersimanermi akiuussuserneqaraanni saniatigut sunniutinik amerlanerusunik pigisaqalertarnermik takutitsisunik, meeqqallu tamakkuninnga aarlerinartorsiortinnissaannut pissutissaqanngilluinnarpoq. Tunillatseqqissagaluarpata tamanna siullermit sakkukinnerussaaq.
Tunillanneqarsinnaannginneq pissusissamisoortoq sunniuteqarluarnerusoq
Christine Stabell Bennip tunillatsinnerit akiuussutissallu sunniuteqassusia pillugit allakkiaq Statens Serum Institutimi (SSI) decembarimi 2021-mi saqqummersinneqarsimasoq innersuussutigaa, tassani takutinneqarmat, nalinginnaasumik napparsimalersimanerup kingorna tunillanneqarsinnaannginneq tunillanneqarsinnaannginnermit akiuussuserneqarnikkut pissarsiarineqarsimasumit sivisunerusumik pitsaanerusumillu sunniusimasartoq.
– Taamaattumik siunnersuutigiumasara tassaavoq meeqqat tunillatsinnissaat, tunillanneqarsinnaannginnnermik pissusissamisoortumik angusaqaqqullugit, taannami akiuussutissamit pissarsiarineqartumit siamasinnerummat sivisunerusumillu sunniusimasarmat. Kisianni erseqqippoq, tunillanneqarsinnaannginnermi pissusissamisoortumi napparsimalernissaq aarlerinartorsiutigineqassammat, kisianni coronap meeqqanit peruluutigineqalersannginnera maanna ilisimalersimagatsigu tamanna akiliutitut annikitsuinnaavoq.
Taamatuttaaq meeqqanik akiuussusersuinissamut inuiaqatigiinnik eqqarsaatiginninnissaq tunngavilersuutitut atorneqarsinnaanngitsoq Christine Stabell Benn aamma isumaqarpoq. Tamatuma akerlianik isumaqarpoq, meeqqat akiuussusertinnermikkut tunillanneqarsinnaajunnaarnermut taarsiullugu pissusissamisoortumik tunillanneqarsinnaajunaarnermik pigisaqalersimappata inuiaqatigiit nukittunerusumik inissisimalissasut, oqaatigineqareersutut taanna sivisunerusarmat siamasinnerusarmallu.
– Meeqqanut ataasiakkaanut ilumoorpoq MIS-C-mik napparsimalernissamut annikitsumik aarlerinaateqarnera, kisianni meeqqat coronamik tunillatsinnerup malitsigisaanik perululersartut suli ikittuararsuupput. Taamaakkaluartoq oqaatigilara: Meeraqaraanni immikkut aarlerinartorsiortumik, taava akiuussuserneqarnissaa isumassarsiatsialaassaaq, kisianni meeqqamut nalinginnaasumik peqqissuusumut iluaqutissartaqarnissaa ilimanaateqanngilaq. Aamma meerarpassuit akiuussusertinnerminnit peqqiilliulersarnerat – saniatigut suniutinik ilisimaneqarluartunik – akiuussutissallu ungasinnerusumik sunniutigisartagaannik ilisimasaqannginnerput eqqarsaatigissagaanni. Taamatuttaaq erseqqissaatigineqarsinnaavoq, akiuussutissap ullumikkut akiuussusersuutigisatta Wuhanimi pileqqaarsimasumut sammisuunera – takusinnaavarpummi allannguummut Omikronimut, nunarsuarmi Kalaallit Nunaannilu maannakkorpiaq atuunnerpaasumut, illersuutaanngingajalluinnartoq. Taamaattumik virusimut ukiup aappaanik affarmik pisoqaassusilimmut, piffissap ingerlanerani allanngorujussuareersimasumut, meeqqat akiuussusersorneqalernissaat isumassaqanngilaq. Aamma pingaartumik meeqqat tunillanneqareersimasuuppata, Christine Stabell Benn oqarpoq.
Paasissutissat inersimasuneersut meeqqanut nuunneqarsinnaanngillat
Københavnimi Rigshospitalimi Lone Graff Stensballe meeqqanut nakorsaavoq aamma pædiatrisk vaccinologimi infektionsepidemiologimi professoriuvoq. Taassuma Christine Stabell Bennitulli 5-11-nik ukiullit akiuussusersorneqarnissaata pisariaqassusia apeqquserpaa. Taanna isumaqarpoq, peqqinnissakkut ilisimasatigut taamatut alloriaateqarnissamut tunngavissaqanngitsoq, tamannalu aamma ersersinneqarluni nunarpassuarni ilaatigut Norgemi Sverigemilu 5-11-nik ukiullit maannakkuugallartoq akiuussuserneqarnissaata inassutigineqannginneratigut.
– Peqqinnissakkut suliamut ilisimasalinnit isigalugu meeqqanik inuusuttunillu akiuussusersuinissamut tunngavilersuutigineqartoq tassaavoq tuniluunnerup siaruaakkiartornerata annikillisinnissaa. Coronap siusinnerusukkut allanngutaasa ilaannik ilisimatusaatitut misissuinerit takusimasatta ilimanarsisippaat, inersimasut akiuussusersorneqarpata tuniluunnerup siaruaakkiartornera annikillisinneqartartoq. Misissuinerit taama ittut meeqqanut suliaanngillat. Meeqqanik inuusuttunillu covidimut akiuussusersuinerit sunniutaannik ilisimasanik amigaateqarpugut. Aamma paasissutissat inersimasuneersut meeqqanut nuunneqarsinnaanngillat. Meeqqat inersimasuninngaanniit aallaanerulluinnartumik tunillatsittarput, nalunngilarpullu siaruaakkiartortarnerut ilutsit aamma assigiinngitsuusut, Lone Graff Stensballe oqarpoq.
– Tamatuma saniatigut maanna allannguut Omikron atuutilersimavoq, taannalu tunillaatianerujussuuvoq, kisiannili aamma sakkukinnerulluni. Akiuussutissaq tunillanneqarnissamut illersuutaavallaanngereersoq omikronimik tunillanneqarnissamut illersuutaasinnaasutut oqaatigineqarsinnaanngilaq. Nalunngilara Statens Serum Institutimit oqaatigineqarsimasoq, akiuussusertinnermit qaammatip ataatsip qaangiunnerani Omikronimut illersuutissaqartoqarsinnaalersartoq. Kisianni misissuinermi tassani meeqqat inuusuttullu arlaqanngitsut ilaapput, aamma misissuineq innuttaasut katitigaanerannut sinniisuunngilaq. Taamatuttaaq oqartoqarsinnaavoq, Kalaallit Nunaanni meeqqanik 5-11-nik ukiulinnik akiuussusersuinermik aallartitsinissamut, maannakkorpiaq Kalaallit Nunaanni annertuumik tuniluuttoqareersumi, piffissamik eqquilluarniarneq sunniummut angorusunneqartumut naapertuuppallaanngitsoq.
– Taamaattorli meeqqaminnik akiuussusertitsiniartut aamma akiuussusertitsinianngitsut paasilluarsinnaavakka. Covid-19-imut mRNA-mik akiuussusersuinermut mianersoqqussutinik sakkortuumik ikittaartoqanngilaq, kisianni ilumoortumik tuaviuussamik eqqunneqarsimapput tunillanneqarsinnaajunnaarnerullu sivisussusia appasippoq. Aamma meeqqanut nakorsatut akiuussusersuinermi teknologii, meeqqanik qaammatit sisamanngorneri tamaasa akiuussusersuiffiusoq, inassutigisinnaanngilara, Lone Graff Stensballe oqarpoq, taamaattorli erseqqissaassutigalugu, meeqqat qaangeruminaatsumik napparsimaruluttut akiuussuserneqartariaqartut.
Maannakkorpiaq coronamik tunillatsissimasut 2.500-nit amerlanerupput taakkunanngalu arfinillit napparsimmavimmi uninngallutik. Nappaalanersuaq 2020-mi atuutilermalli Kalaallit Nunaanni tunillatsissimasut 5.000-init amerlanerupput.