Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: - Kabelit immap naqqatigoortut mianerissavavut
– Kabelit immap naqqatigoortut isumannaatsuunissaatpingaartitaraarput, DR-ip Russit immap naqqatigoortunikattaveqaasersuutinik pingaarutilinnik isertortukkutalapernaarsuinerat pillugu piviusulersaarutaataaallakaatinneqarnerata kingorna, Tusassimi pisortaqKristian Reinert Davidsen taama oqarpoq.
– Ruslandip februaarip 24-anni 2022-mi Ukrainemut isaanerata kingorna pissutsit assigiinngitsorpassuartigut allannguuteqarsimapput. Tamannali uatsinnut nutaamik qunusaarutaasinnaasumik kinguneqarpoq, Russit kilitsissiatut umiarsuaat, immap naqqatigoortunik attaveqaasersuutinik pingaarutilinnik misissuinerat pillugu, pingasunngornermi apriilip 19-ianni aamma apriilip 26-anni DR-imit qulaajaasoqareersorlu kiisalu nutaarsiassani assigiinngitsuni sammineqareersorlu Tusassimi pisortaq Kristian Reinert Davidsen taama oqarpoq.
- Isumannaatsuunissarput uatsinni initoorujussuuvoq, sorsunnerulli aallartinnerata kingorna isumannaallisaaneq suli pingaaruteqarnerulerpoq.
- Kabelip kipisoornera 2019-imi misigaarput tamatumalu inunnut nalinginnaasumik, aamma oqartussanut ingammillu suliffeqarfinnut qanoq kinguneqartoq eqqaamavarput. Kabeli taamatut ullutsinni kipisuussagaluarpat tamatuma kinguneri, taamanikkumit, tassa ukiut sisamaannaat matuma siornagut pisumit ajornerusumik sunniuteqassaaq. Taamanikkumut sanilliullugu digitalikkut attaveqaqatigiinneq inuiaqatigiinni sutigut tamatigut pinngitsoorsinnaanerulerparput, Kristian Reinert Davidsen tikkuaavoq.
Nutaamik aarlerinartorsiortitsisoqalersoq
Kabeliutivut immap naqqatigoortut piaaraluni kipineqarsinnaanerat arlaannaataluunniit ilimaginngilaa, kabelillu immap naqqatigoortut 2019-imi ajoquserneqarmata, taakku eqqaanni Russit umiarsuaannik naammattuugassaqarsinnaanera ilimagineqarsinnaanani. Tamannali allanngorsimasoq, Kristian Reinert Davidsen isumaqarpoq.
- Ukrainemi sorsuttoqalernerata kingorna nutaarluinnartumik aarlerinartorsiortitsisoqalerpoq aamma ilisimavarput arlaannit attaveqaasersuutivut pingaarutillit ajoquserniarlugit kabeliutivut immap naqqatigoortut kipiniarneqarsinnaasut. Taamalu pisoqarsinnaanera ilungersunartutut isigisariaqarparput, ingammik Nato aamma Rusland aaqqiagiinngissuteqalissagaluarpata. Bornholmip eqqaani Nord Stream 1-imi aamma 2-mi pisut siusinnerusukkullu Svalbardip eqqaani kabelit immap naqqatigoortut pinerattulli kabeliutivut immap naqqatigoortut aamma taama pineqarsinnaapput, Kristian Reinert Davidsen naliliivoq.
Aarlerinartorsiorneq tamanna pinngitsoortinniarlugu qanoq iliorpisi?
– Oqartussat attaveqarfigaavut aarlerinartorsiornerlu tamanna qanoq iliuuseqarfigineqarsinnaanersoq oqaloqatigiissutigaarput. Tassa piffissami qaninnerusumi ungasinnerusumilu. Pissutsit qanoq inissisimanerat aamma qanoq iliorniarnerat pillugu Savalimmiuni taama suliaqartut aamma oqaloqatigisarpakka. Savalimmiut kabelinut immap naqqatigoortunut aamma attaveqaateqarpoq.
Tusass kabelinut immap naqqatigoortunut amerlanerusunut aningaasaliissava?
- Kabelinik immap naqqatigoortunik amerlanerusunik pissarsisinnaanissarput soqutigisorujussuuarput, tassa kabelini atukkatsinni arlaanik pisoqassagaluarpat atorsinnaasassatsinnik. Amerlanerusunik immap naqqatigoortunik kabeleqalernissarput pingaartorujussuugami tamanna toqqissisimasinnaanissatsinnut pingaarutilerujussuugami.
- Kabelit immap naqqatigoortut atukkavut pisoqaanerpaat ukiunik 13-inik pisoqaassuseqaramik ukiunilu 25-ni atuussinnaallutik. Taamaalilluta ukiuni tulliuttuni 10-15-ini kabelinut nutaanut aningaasaliisussaavugut tamatumunngalu atatillugu amerlanerusunik kabeleqalernissarput ilanngullugu aamma eqqarsaatigissavarput. Tamannali piginnittuvut peqatigalugit pilersaarusiorneqartussaavoq.
Tusass tamatuma kinguneranik attaveqaasersuutinut pisariaqartinneqarluinnartunik amerlasuunik aningaasaliisussaavoq, tamannalu oqartussanut oqaloqatigiissutigisussaavaat.
- Matumani aningaasartuutissarpassuit pineqarput. Uatsinnut pineqartoq aamma tassaagami attaveqaasersuutinik tunngaviulluinnartunik innuttaasunut qulakkeerinninnissaq tamannalu kisimiilluta kivissinnaanngilarput. Tamatumani pineqarput tunngaviusumik isumannaatsuunissaq aamma attaveqaasersuutit.
EU-mit misissuinissaq
Kitaata sineriaata avataatigut immap naqqata misissuiffigineqarnissaanut aningaasaliinissaanik Tusassip EU siorna qinnuteqaateqarfigaa, siunissami kabelitigut aqqutissanut misissuinernut atatillugu. Tamanna pillugu oktobarimi 2022-mi akuersaartumik akissutisipput, tamatumani oqaatigineqarluni EU-p aningaasartuutit affaat akileeqataaffigisinnaagai imaluunniit 66 millionit koruunit angullugit aningaasaliisinnaalluni. Pilersaarut maanna suliariumannittussarsiuunneqarpoq piffissamilu qaninnermi aalajangiiffigineqarnissaa aamma misissuinerit aasaru aallartinneqarsinnaanissaat naatsorsuutigineqarluni.
- Kabeli immap naqqatigoortoq uagut kisitta atorluanngilarput, imaassinnaavorlu EU aamma Danmarkimi illersornissamut oqartussat peqataarusussinnaassasut, Kristian Reinert Davidsen oqarpoq.
Kabelit aqqutaat soorlu akeqqanut tamatuminnga aserortererusuttunut isertorlugu ikkussuunneqarsinnaava?
– Naamik, kabelip immap naqqatigoortup sumiinnera tamanut ammasumik oqaatigisariaqarparput. Tamanna aalisarnermut pingaaruteqarami. Kabelit suaniinnersut aalisariutit ilisimasariaqarpaat, taamaalillutik ajoqusernaveersaartussaagamikkik. Taamaalillutik suaniinnersut tamanut ammasumik ilisimaneqarput, Kristian Reinert Davidsen nassuiaavoq.
Tusass ukiut sisamat matuma siornagut pilersinneqartumik isumannaallisaanermut immikkoortortaqalerpoq. Tamatumanili annerusumik qarasaasiatigut isumannaatsuunissaq pineqarluni, soorlu peqquserlunnikkut avatanit iserfigineqarsinnaanernut, atorneqartuni isumannaatsuunissaq ilaatigut mailikkut attaveqaatini, suliffeqarfiit isumannaatsuunissaat, namminneq isumannaallisaanerat ilaalu ilanngullugit.
– Isumannaatsuunissaq matumani pineqartoq allarluinnaavoq, aamma immikkoortortaqarfitta kabelimut immap naqqatigoortumut akisussaasuusup, aamma attaveqaatinut qulakkeerinnittussap tamanna isumagisussaavaa, Kristian Reinert Davidsen oqarpoq.
Kalaallit Nunaanni digitalikkut atortulersuutinut navianarsinnaasunut tunngatillugu paasissutissat
CFCS (Center for Cybersikkerhed): Cybertruslen mod Grønland (13. marts 2023)
- (…) Kalaallit Nunaanni navianarsinnaasut ilimasaarutigineqanngitsumik imaluunniit kingusissumik ilimasaarutigineqartumik annertusisinnaapput - isumannaallisaanermut politikimut tunngatillugu, soorlu Ruslandip Ukrainellu akornanni sorsunneq sakkortusippat Ruslandimi NATO-milu sakkutuut aporaannerannik kinguneqartumik. Navianarsinnaasut annertusisinnaapput pingaartumik Kalaallit Nunaat Issittorlu aporaannermi ukkatarineqarpata.
- Naak maannakkorpiaq navianarsinnaasut annerunngikkaluartut, Kalaallit Nunaannut navianarsinnaasut annertupput, internetikkummi saassussinerit annertuunik kingunerluuteqarsinnaapput. Kingunerluutit tassaasinnaapput atortunut kiffartuussinernullu inuiaqatigiinnut pingaaruteqarluinnartunut, assersuutigalugu sarfamut, angallannermut imaluunniit internetimut atassutaarunnerit imaluunniit innarliinerit. Internetikkut saassussinerit nalunaarsuutinik atortorissaarutinillu innarliisinnaapput. Saniatigut aamma nunanut allanut internetikkut saassussinerit Kalaallit Nunaannut sunniuteqarsinnaapput.
- Assersuutigalugu nunani allani pisiortorfiit, Kalaallit Nunaanni kiffartuussissutinik, inuiaqatigiinnut pingaaruteqartunik pilersuisut, innarliisumik internetikkut saassunneqarpata.
- Februaarimi 2022-mi Viasat, Amerikami qaammataasakkut attaveqaqatigiinnermik pilersuisoq internetikkut innarliisumik saassunneqarpoq. Naak Ukrainemi sakkutuut attaveqaqatigiinnerat eqqorniarneqarsimagaluartoq, siamasinnerujussuarmik eqquisimavoq, nunanilu assigiinngitsuni atuisunut sunniuteqarsimalluni.
Michael Zilmer-Johns-rapporten: Dansk sikkerhed og forsvar frem mod 2035 (2. oktober 2022)
- Naatsorsuutigineqarpoq sakkutooqarnermi 2035-p tungaanut Issittumi aningaasaliinerit annertusinissaat. Pingaartumik anguniarlugu Kalaallit Nunaata imartaani nunataanilu annertuumi nakkutiginninnissaq, aamma silaannakkut angallannermik immallu qaavani naqqanilu namminersortuunermik oqaatiginninneq. Minnerunngitsumik Tunumi nammineerisanik systemeqarnermut isumalluutinik teknologiimillu nutaamik atorfissaqartitsineq annertusissaaq.
- Inuiaqatigiinni isumannaallisaanermut atatillugu Danmarkimi, Savalimmiuni Kalaallillu Nunaanni oqartussani suliassanik agguataarinninnissaq immikkut ittumik unammillernarsinnaavoq - Suliassani Kalaallit Nunaannut Savalimmiunullu nuunneqarnikuni isumannaallisaanermi politikkimut tunngasunik apeqqutinik pilertoqassappat. Soorlu ukiuni kingullerni atortulersuutinut pingaarutilinnut pisiortorfinnik toqqaanermi isumannaallisaanermi politikkimi apeqqutinik pilertoqarsimasoq.
- Ukiuni tulliuttuni oqarasuaateqarnikkut isumannaallisaanermi suliat annertunerusut naatsorsuutigineqassapput, tassanilu Savalimmiuni, Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu oqartussani suleqatigiinnissamut periusissanik ineriartortitsinissaq pisariaqarsinnaavoq, Savalimmiuni Kalaallillu Nunaanni atortulersuutini pingaarutilinni isumannaallisaanerup atatiinnarnissaa anguniarlugu.
Najoqqutaq: Michael Zilmer-Johns-rapporten:Dansk sikkerhed og forsvar frem mod 2035 (2. oktober 2022) aamma Tusass
