Aaqqissuisuuneq innersuussivoq: Akusat sumut pippat?

Kalaallit Nunaanni pissusissamisoortumik naggueqatigiit ileqqutoqaannik ileqqoqarnerput tulluusimaarutigisorujussuuarput. Ima tulluusimaartigaluta oqartarluta ukinik 4000-inik pisoqaassuseqartut, naak siulivut Thule kulturimeersutut taaneqartaraluartut aatsaallu ukiut 800-t matuma siorna nunasisuusimagaluartut. Ima tulluusimaarutiginnitsigaagut suni tamani ulunik, qaannanik qarsullu naqquinik sanaartulersimalluta.

Kisianni oqaluttuarisaaneq Kalaallit Nunaannut ullumikkut takusatsinnut tunngaviliisimasumik kikkunnit isiginiarneqarpa? Akusaanngikkallaratta soqarsimaneranik pingaartitsinata, kisiannili Kalaallit Nunaata sooq taamatut isikkoqarneranik nakerisarsiortuunngitsumik saqqummiussinikkut. Oqaluttuarisaanerup Thule kulturimi aallartinnissaanut taarsiullugu immaqa takusatsinnik aallartissuteqarluta. Illut najugaqarfigisavut, aqquserngit pisuffigisartakkavut nunalu avatangiiserisarput aallartissutigalugit.

Takorlooriaruk atuartoq katersugaasivimmut pulaartoq oqaluttuarineqartuni imminut takusinnaanngitsoq qanoq qisuariartarnersoq. Illuni issunik ujaqqanillu qarmalinni najugaqanngillat, aanakkuiluunniit aamma taama ittuni najugaqarsimanngillat. Pisissimik qarsumillu sakkulerlutik piniarnianngisaannarsimapput, qajartorsimanngisaannarsimanissaallu ilimanaatilerujussuulluni. Akerlianik inissiarsuarni G50-ip G60-illu kingorna pilersinneqarsimasuni najugaqarput (titartaasarlutillu). Hans Egedep eqqaassutissaanut qallortarput, Josef Tarraap rappimik erinarsugaanit taamaallaat ilisimasaqarfisaminni.

Nalunngiliuk Kalaallit Nunaanni illoqarfiit pingaarnersaannik toqqaanissamik Nuuk aamma Narsaq periarfissaasimammata? G50 aamma G60 suusimanersut nalungiliuk? Nalunngiliuk Amerikamiut sorsunnersuup kingulliup nalaani imigassaq kimittooq, mamakujuttut tikkikummillu eqqussimagaat, taakkualu Kalaallit Nunanni nioqqutissatut pissarsiarineqarsinnaalernerannut pisuusimasut? Nalunngiliuk illuvut sooq taama mikitigisut qalipaatigissaartigisullu? Nalunngiliuk kalaallisuut ullumikkut sooq taama isikkoqarnersut? Nalunngiliuk saarullinnik saarulliit tammakarnissaata tungaanut piffissap ilaani suliffissaqarsimasoq? Taamaanngippat, taava pissutissaqarpoq, oqaluttuat akuleriissillugit oqaluttuanut puigortakkatsinnut ilaammata, naggaterpiaatigulli inuiaqatigiit ullumikkut taama isikkoqarnerannut pingaaruteqarsimallutik.

Nunatta Katersugaasiviani Allagaateqarfianilu qiperukkanik kusanartunik, atisanik, ilusilersukkanik, qaannanik allarpassuarnillu ulikkaarpoq. Piniutinik sakkoqarlunilu umiaqarpoq. Eqqumiigisakkat tassaanngillat pigineqartut, kisiannili pigineqanngitsut. Nunasiaataanerup nalaa pillugu oqaluttuat naak? Kalaallit Nunaanni nutaaliaasumik ingerlariaqqinneq pillugu oqaluttuat naak? Naak kulturit akuleriissinneqarsimaneranik takutitsisorpassuit, aamma sooq nunatta innuttaasullu ullumikkut taama isikkoqarnerannik takutitsisut?

Pia Arke (1958-2007) akusat immikkoortiteraluta piiaanitta qanoq ajornartorsiutaatigineranik kalaallit eqqumiitsuliortut erseqqissaassutiginnittut ilagaat. Atuakkamut Tupilakosaurusimut 2012-imi saqqummersumut apersorneqarnermini ima oqarpoq: "I am a mongrel. It is probably no coincidence that I turned to photography, which in many ways is the bastard of art forms.” Arke tamanna assersuusiariniarlugu imminut aallaavittut atorpoq imminullu ’akusatut’ eqqartorluni, qallunaatut kalaallisullu akusaagami, timikkut qallunaamik ataataqarluni kalaallimillu anaanaqarluni, kulturikkulli aamma inissisimaffiit immikkoortut taakkua illugiimmik najorlugit.

Inuppassuit aamma isumaqartarput kalaallisut allanngortinneqassangitsut, aamma inuit eqqortumik aallaavigalugit pilersinneqarsimasut, taamaapporlu aamma tupilammik qiperugaq. Pissusiviusuni taakkua aamma akuleriissitsinerup inernerai – kalaallisuummi ersarilluinnartumik igalaaminernik sapangalianik maani tunisassiarinngisaannarsimasatsinnik naasunillu maani naasimanngisaannartunik allapalaakkanik sanaajupput. Tupilannik qiperukkat avataaneersut kalaallit oqaluttuatoqaanneersut qanoq isikkoqarsimanerannik apeqqutilliinerisigut pilersinneqarsimapput. Tamannali kalaaliunikinnerulissutiginngilaat, soorluttaaq illut typehusit mikisut inissiarsuillu ulunit umianillu annikinnerusumik kalaaliunngitsut. Oqaluttuarisaanitta ilaanik immikkoortiteraluta piiasarnerput ernummatigaara, pingaartumik oqaluttuarisaanermit tassannga uatsitut ittunngortinneqarsimagatta … Uanga nammineq taama ilisimasakitsiginera ernumanartoqartippara.